Ірі авиациялық торап құру: әуежайлар халықаралық бәсекеге қайтсе қабілетті болады
АСТАНА. KAZINFORM – Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Қарағанды және Шымкент әуежайларының базасында 6 халықаралық аэрохаб құру жоспарланып отыр. Ол үшін қандай мәселелерді шешу қажет?
Азаматтық авиация үш бағытта дамиды
Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметке елдің ірі әуежайларын халықаралық бәсекеге қабілетті хабқа айналдыру бойынша батыл шаралар қабылдауды тапсырды.
Алдымен, аэрохаб дегеніміз не, осыған тоқталып өтейік. Бұл – жүк және жолаушылар терминалдары ғана емес, сонымен бірге логистикалық орталықтар мен заманауи қызметтерді, сонымен қатар автомобиль және темір жол көліктерімен тасымал жасау мүмкіндігін қамтитын ірі авиациялық торап.
Еліміздің Көлік министрлігі Kazinform агенттігінің сауалына берген жауабында азаматтық авиация үш бағытта дамытылатындығын мәлім етті.
- Отандық азаматтық авиация саласын дамыту негізгі үш бағытқа бағдарланады: бағыттар желісін кеңейту және халықаралық жаңа рейстер, сонымен қатар ішкі әуе рейстерінің ұлғайту; жаңа әуежайлар салу арқылы инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асыру, әуежайлардың қолданыстағы инфрақұрылымын жаңғырту және аэрохабтар құру; қауіпсіздік стандартарын арттыру және халықаралық ынтымақтастық, - деп атап өтеді ведомстводан.
Министрлік шетелдік инвестиция тарту үшін негізгі бағыттардың бірі көлік-логистикалық сектор болатындығын атап өтеді.
Хабтарды инвесторлар салады
Аэрохабтарды Астана, Алматы, Ақтау, Ақтөбе, Қарағанды және Шымкент қалалары әуежайларының базасында дамыту жоспарланып отыр. Оларды құру жолындағы алғашқы қадам ретінде инфрақұрылымдарды жаңғырту жоспарланған. Атап айтқанда, ұшу-қону жолағы, логистикалық терминалдар мен қойма кешендері салынбақ.
- Бұл жұмыстар инвесторлармен бірге жүзеге асырылады. Астана, Алматы және Ақтауда – шетелдік инвесторлар, Қарағанды мен Шымкентте – отандық инвесторлар, ал Ақтөбеге инвестор іздеу жұмысы жүргізіліп жатыр, - деді Көлік министрлігінен.
Айта кетерлігі, күні кеше Үкімет отырысында еліміздің авиация саласын дамыту мәселесі жан-жақты қаралған болатын. Осы жиында Көлік вице-министрі Талғат Ластаев осы әуежайларда инфрақұрылымды жаңарту мен логистикалық процестерді жеңілдетуге бағытталған 5 негізгі шара қарастырылғанын айтады.
- Бұл жобаларды жүзеге асыру үшін 2 млрд 100 млн доллар көлемінде жеке инвестиция тарту жоспарланып отыр. Атап айтсақ, Ақтауда әуе, автокөлік, теміржол және теңіз тасымалдарын біріктіріп, жүк ағынын қамтамасыз ететін толыққанды мультимодальды хаб құру көзделген. Хаб құрылымында ұшақтарды техникалық қызмет көрсету және жөндеу орталығы, сондай-ақ мамандарды даярлау бойынша оқу орталығы қарастырылған, - деді вице-министр.
Авиация сарапшысы Серік Мықтыбаев әуе компанияларымен ынтымақтастық орнатпай аэрохаб құру күрделі болатындығын алға тартады. Өйткені, ол тек әуежаймен немесе жекелеген әуе компаниясымен құрылмайды. Ол үнемі әуе компаниясымен және әуежайлармен селбесіп отырады.
- Осыдан 15 жыл бұрын Астана әуежайының базасында авиахаб құруға әкімшілік талпыныс болды. Сол уақытта барлық халықаралық рейсті алдымен елордаға бағыттап, одан кейін Қазақстанның өңірлеріне жөнелтпекке тырысты. Алайда, бұл жоба бірден құрдымға кетті. Өйткені, шетелдік компаниялар тек Астана арқылы ғана ұшудан бас тартты. Сондықтан базалық компания болмаған жағдайда Астанада авиациялық хабты дамыту мәселесі өте күрделі. Себебі техникалық база жоқ, ауа райы жағдайы күрделі және жолаушылар легі жеткіліксіз, - деді сарапшы.
Қазіргі уақытта Қарағанды қаласы әуежайының басшылығы жүк хабын дамытуға тырысып бағып жатыр. Мұнан бөлек, Шымкентте Scat әуе компаниясымен бірге авиахаб құру қолға алынған. Бүгінде әуежайда жолаушылар терминалы салынған. Ол халықаралық барлық талапқа сай келеді.
- Өзінің жолаушылар легі бар әуе компаниясы жергілікті әуежайда орналасқан кезде және бірыңғай даму саясаты болғанда мұндай жоба нәтиже береді, - деп санайды сарапшы.
Бірыңғай үйлестіру орталығы
Көлік вице-министрі Мақсат Қалиақпаровтың атап өтуінше, «ҚР әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы» Заңға сәйкес, халықаралық әуежайдың әуе айлағын дамыту жөніндегі бас жоспары болуы тиіс. Құжатта әуежай инфрақұрылымын дамыту кезеңдері, басым міндеттер тізбесі және оны жүзеге асыру жоспары егжей-тегжейлі жазылуы қажет.
- Бас жоспарды әуежайды пайдаланушы экономикалық тиімділік, тасымал болжамдары, әуе кемесін пайдаланушыларға қойылатын ағымдағы және келешек талаптар туралы ақпараттар негізінде әзірлейді. Сонымен қатар жоспар аэродромдағы әуе қозғалысының көлемі ескеріле отырып, оқтын-оқтын қарастырылады, - деп нақтылайды вице-министр.
Бас жоспарды түзу барысында аэродром қызметіне қатысушы тараптармен, оның ішінде әуе кемесін пайдаланушылармен кеңес өткізіп тұру қажет. Олар әуежайға пайдалануды көздеп отырған ұшақтардың үлгісі, сипаттамасы, саны, әуе кемелері операцияларының артуы және жолаушылар мен жүк тасымалының болжамды көлемі туралы ақпаратты ұсынуы тиіс.
Авиация сарапшысы Серік Мықтыбаев Қазақстанда аэрохабтарды дамыту жөніндегі бірыңғай үйлестіру орталығын құруды ұсынады.
- Осы тұрғыда аэрохабтарды дамыту бойынша авиациялық стратегия әзірлейтін бірыңғай үйлестіру орталығын құру жөн болар еді. Мәселен, Дубай әуежайы әуе компанияларын, әуежайлар мен логистикалық орталықтарды ықпалдастырған ірі хабқа айналып отыр. Мұнан бөлек, Сингапурда Чанги әуежайы бар. Онда да дәл осындай жүйе жұмыс істейді, яғни ештеңе ойлап табуды қажеті жоқ. Әлемде транзиттік хаб жүйесі қалай жұмыс істеуі керектігіне қатысты модель бар, - деді ол.
Оның атап өтуінше, үйлестіру орталығына Көлік, Ұлттық экономика, Туризм және спорт министрліктері кіруі тиіс. Сонымен қатар оның құрамында жергілікті әкімдіктер де болуы шарт. Олар жергілікті жерде әуежайдың әлеуетін бағамдап, аэрохабты дамыту бойынша ұсыныстар енгізуі керек. Мұнан бөлек, сарапшының пайымдауынша, үйлестіру кеңесінде нарық субъектілері – әуе компаниялары мен әуежайлар болуы қажет.
- Барлық өкілетті органмен, оның ішінде бизнес құрылымдармен келісілген бірыңғай стратегия құрылған кезде негізгі факторлар мен бағыттары анық айқындалады. Сол кезде қандай да бір мақсатты бағдарлама, аэрохабты дамыту стратегиясы жайлы айтуға болады, - деді сарапшы.
Мұнан бөлек, Серік Мықтыбаев дұрыс әдіс және үйлестіру кеңесі болған кезде бастапқы сатыда-ақ жүк хабын дамытуға болады деп санайды. Жүк хабы мол қаражат салуды қажет етпейді және оны үш жылдың ішінде жолға қоюға болады.
Жүк және жолаушылар тасымалы артып келеді
Логистикалық хаб – халықаралық аэрохаб құру барысындағы өте маңызды буын. Алайда, әлемдік нарықтағы еліміздің әуе көлігімен жүк тасымалдау көлемі мардымсыз. Көлік министрлігінің мәліметінше, жүк тасымалы көлемі артып келе жатыр. Мәселен, 2024 жылы әуе көлігімен жүк тасымалдау көлемі 2 708 мың тоннаға жетті. Бұл 1 жыл бұрынғы көрсеткіштен 17 пайызға жоғары. Өткен жылы Қазақстан әуежайларында өңделген жүк саны 171 мың тонна болып, бір жыл бұрынғы көрсеткіштен 18 пайызға асып түсті.
Өткен жылы қазақстандық әуе компаниялар 14 млн 700 мың жолаушы тасымалдады. Ол 2023 жылдың көрсеткішімен салыстырғанда 11 пайызға көп. Әуежайларда қызмет көрсетілген жолаушылардың саны 14 пайызға өсіп, 29 млн 700 мың адамға жетті.
Талғат Ластаев жолаушылар тасымалы сапасын арттырып, рейстердің кешігуін азайту үшін ұшақ паркін жаңарту және ұлғайту қажеттігін алға тартады.
- Қазақстандық әуе компаниялары жыл сайын 10-15 жаңа заманауи ұшақ сатып алады. Қазіргі таңда елдің әуе паркі 104 ұшақтан тұрады. Биыл әуе паркі екі жаңа Airbus A320 NEO лайнерімен толықты. Жыл соңына дейін тағы 14 ұшақ алынады деген жоспар бар, бұл тасымалдау сыйымдылығын 15%-ға арттыруға мүмкіндік береді, - деді ведомство өкілі.
Авиаотын тапшылығын қалай шешкен жөн
Тасымалды дамытудың негізгі шарты - авиаотынның жеткілікті көлемде және қолжетімді бағада болуы. Осыған байланысты, Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, бұл мәселені шешу үшін Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі және Энергетика министрлігімен бірлесіп жұмыс жүргізіп жатыр. Бұл жұмыс авиаотынның бағасын төмендетуге, өндіріс көлемін арттыруға, Jet A-1 стандартына көшуге және жеткізу процесіндегі делдалдарды жоюға бағытталған кешенді шараларды қамтиды.
Бірақ, мәселе авиаотын құнының жоғары болуынан ғана емес, оның тапшылығынан да туындап отыр.
- Отынның жеткіліксіздігі оның құны және жеткізілім тұрақтылығымен байланысты сауалдарды туындатады. Егер батыстық жүк компаниялары Қазақстан аумағын транзиттік алаң ретінде қарастыратын болса, онда оларға өздерінің коммерциялық пайдаларын жоспарлау үшін кемінде 6 айға нақты белгіленген отын бағасы қажет, - деді авиация сарапшысы Серік Мықтыбаев.
Айта кетерлігі, елімізге қатынайтын халықаралық әуе рейстерінің саны жыл сайын артып келеді. Қазіргі уақытта 31 елдің 58 қаласына 119 бағыт бойынша рейстер орындалады. Былтыр 22 халықаралық бағыт бойынша 6 жаңа қалаға 12 рейс ашылды. Олардың қатарында Мумбай (Үндістан), Джидда (Сауд Арабиясы), Прага (Чехия) сияқты ірі қалалар бар. Сонымен қатар, 10 бағыттағы рейстер қайта жанданды.
Биыл 16 жаңа бағыт ашу жоспарланған. Олардың қатарында Рим, Мюнхен, Будапешт, Шанхай, Гуанчжоу, Пусан (Оңтүстік Корея) және басқа да қалалар бар.
Қазақстанның халықаралық әуе нарығына 4 жаңа шетелдік лоукостердің келуімен жолаушыларға бюджеттік әуе бағыттарын ұсыну мүмкіндігі артады. Олар: SpiceJet (Үндістан), Eastar Jet және T’way Air (Оңтүстік Корея), ThayAirAsia (Тайланд).
