Рамадан, ифтар, сухур: Араб тіліндегі терминдерге қызығушылық қалай туындады
АЛМАТЫ. KAZINFORM - Тіл мамандары діни терминдерді қазақша айтудың маңыздылығына байланысты пікір білдірді.
А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Лексикология бөлімінің меңгерушісі Айгүл Әмірбекова Рамазан айында жиі қолданылатын діни терминдерге ғылыми түсініктеме берді.
Тіл маманының айтуынша, ораза тұту — мұсылманның бес парызының бірі. «Ораза» сөзі «тартыну», «тыйылу» «ауыз бекіту» деген мағыналарды білдіреді. Ал «ораза айы» тіркесі ораза ұстайтын мезгіл мағынасын береді.
— Ораза — мұсылман баласының нәпсісін ауыздықтап, бойындағы жаман әдет-дағдылардан алшақтап, мінез-құлқын жөндеп, тәрбиелеуге жол ашатын құлшылық. Рамазан — мұсылмандардың ай есебі бойынша тоғызыншы ай, яғни ораза ұсталатын айдың діни атауы. Сондықтан бұл айды ораза айы деп атау қазақ дәстүрінде дағдыға айналған. Демек, біздің танымымызда ораза — құлшылық, рамазан — діни ай атауы ретінде қабылданған. Сондықтан рамазан сөзінен гөрі «ораза айы», «қасиетті ай», «қасиетті ораза айы» деп айту қазақтың төл тілі саналады, - деді ол.
Айгүл Әмірбекова «Рамадан» сөзі өзге мұсылман елдерінің тіліндегі әдеби тілден енген кірме атау, қазақ тіліне сөйлеу тілінде қабылданғанын атап өтті.
Сонымен қатар маман «ауызашар» және «ифтар» сөздеріне де түсініктеме беріп, діни терминдерді қазақша айтудың маңыздылығына тоқталды.
— Ауызашар — ораза ұстаған адамның кешкі тамақ ішер мезгілі. Ифтар — ауызашар сөзінің араб тілінен енген кірме атауы. Тілімізде төл атауы бола тұрса да, өзге тілдегі балама атаумен айту бұл бара-бара сөйлеу тіліне айналатынын түсініңіздер. Ал, сөйлеу тілінде тілдесетін адамдардың деңгейі әдеби тілде сөйлейтін адамдардан төмен. Яғни, тілдік қолданысында кірме сөздерді жиі қолданатын адамның тілі әдеби болмайды, - деп түсіндірді ол.
Айгүл Әмірбекованың айтуынша, қазіргі уақытта жастардың араб терминдерін тым жиі қолдануы — еліктеушілік. Ол ата-бабаларымыз қазіргі кірме діни атаулар: ифтар, сухур, магриб, рамадан сөздерін қолданбай-ақ бес парызын орындап, құлшылық еткенін атап өтті.
— Бұл — еліктеушілік. Аллаға құлшылық еткенін дәлелдей түсемін деп санаушылық. Дін қазаққа кеше ғана енген жоқ қой. Бұрыннан бар құбылыс. Сондықтан кірме діни атауларды қолданып, қазақ тілінің әдеби қалпын бұзғаннан пайда жоқ. Керісінше мұсылман дінін қазақша насихаттау әлдеқайда тиімдірек, - деді Айгүл Әмірбекова.
Тіл білімі институтының Тіл тарихы және түркология бөлімінің ғылыми қызметкері Асау Қайрат қазақ тілінің негізгі сөздік қоры түркі сөздері екенін айтты. Оның сөзінше, араб және парсы тілдеріндегі сөздер қазақ тіліне X–XII ғасырларда исламның таралуымен енген. Дегенмен, бүгінгі күні олар тіліміздің сөздік қорының тек 15%-ын құрайды.
— Қазақша мен арабша баламаларының жарыспалы қолданысы ауызекі тілде тарихи құбылыс екенін білеміз. Дей тұрғанмен нақты бір жаққа шығу — болашақта өзіміздің шатаспауымыз үшін жақсы. Сондықтан ифтар демей ауызашар деу, халал орнына адал, харам орынына арам деген дұрыс, - деді Асау Қайрат.
Бұған дейін Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы діни терминдерді қазақша айту керек екенін айтқан болатын.
— Осы ретте жастарды діни терминдерді қазақша айтуға шақырамын. Өкінішке қарай, кейбір жас буын өкілдерінің ауызашарды — ифтар, сәресін — сухур деп айтып жүргені көңілге қаяу түсіреді. Сан ғасырдан бері мұсылмандық жолды ұстанған ата-бабаларымыз ауызашар, сәресі деген сөздерді қолданған. Біз де бабалар жолын ұстанған ұрпақ ретінде өзге тілден енген діни терминдерден барынша аулақ болып, өзіміздің ата-бабамыздан қалған жақсы сөздерді қолданып, өзіміздің ана тілімізге құрмет көрсетіп, қазақша сөйлеуге тырысайық, - деді Наурызбай қажы Тағанұлы.
Еске салайық, оразада мұсылман елдерінде болатын өзгерістер мен жеңілдіктер туралы жазғанбыз.
