«Самұрық-Қазына» қорына қарасты компаниялардың ІРО-дағы ахуалы қалай
АСТАНА. KAZINFORM – Қор нарығына «Самұрық-Қазынаға» қарасты 7 компанияның акциялары шығарылған. Олар қай биржада? Осы күнге дейін жалпы қанша сомаға құнды қағаздарын сатты? Акциялары әуелде қандай бағада болды және қазір қанша тұрады? Қор мәліметтері негізінде отандық компаниялардың IPO-дағы ахуалын сараптап көрдік.
Алдымен, халықаралық терминдердің анықтамасына тоқталып өтейік.
IPO (Initial Public Offering) термин ретінде «бастапқы жария ұсыныс» деп аударылады. Қарапайым тілмен түсіндірсек, бұл тіркес «компания алғаш рет жалпы көпшілікке өз акцияларын сатып алуды ұсынатын қаржылық операция» деген мағына береді.
SPO (Secondary Public Offering) — «қайталама жария орналастыру». Анығырақ айтқанда, қайталама нарықтан алынған қолданыстағы, біреуге тиесілі акциялардың ұсынысы, яғни компанияның акцияларын биржаға қайта орналастыру дегенді білдіреді.
Мемлекеттің экономикадағы үлесін қысқарту – мемлекеттің экономикалық саясатының маңызды бағыттарының бірі. Осы міндетті жүзеге асыру аясында «Самұрық-Қазына» қоры активтерді бәсекелестік ортаға беруді, яғни елдің ірі ұлттық компанияларының акциялар пакетін IPO және SPO арқылы қор нарығына ішінара шығаруды жүзеге асырады. Бұл шаралар Ұлттық қорды толықтыру, Қор активтерінің нарықтық құнын қалыптастыру, үлескерлік және борыштық капитал нарықтарына қолжетімділікті кеңейту, компаниялардың қызметіне қойылатын талаптардың күшеюі және үздік тәжірибелерге бейімделуі есебінен олардың операциялық тиімділігін арттыру, отандық бағалы қағаздар нарығын дамыту, Қазақстан халқының инвестициялық мәдениеті мен қаржылық сауаттылығын арттыру сияқты бірқатар маңызды міндетті шешуге мүмкіндік береді.
Мұның көптеген пайдалы тұсы бар. Атап айтқанда, қор нарығына шығу қоғам үшін ашық, миноритарлық акционерлер алдында есепті, қызметі айқын және ESG қағидаларына сәйкес келетін компанияларды корпоративтік басқару деңгейін қалыптастырады. Осылайша, миноритарлық акционерлердің құқықтарын сақтау және мүдделерін қорғау, компаниялардың директорлар кеңестері мен атқарушы органдарының қызметі, сондай-ақ қор биржаларының талаптарына сәйкес ақпаратты тарату қызметтері жаңа сапалық деңгейге көтеріледі.
Қор нарығы – құнды қағаздар, акциялар, облигациялар саудаланатын онлайн алаң және оның да түр-түрі бар. Отандық компаниялар қазіргі таңда Астана халықаралық қаржы орталығының (AIX), Қазақстан қор биржасының (KASE) және Лондон қор биржасының (LSE) сауда алаңдарына шығарылған. Сатуға негізінен жай акциялар және жаһандық депозитарлық қолхаттар (ЖДҚ) ұсынылған.
Ірі компаниялардың IPO және SPO-сы «Самұрық-Қазына» қоры мен компаниялар үшін ғана емес, Қазақстанның қор нарығы үшін де маңызды. Барлық мәмілелер Қазақстан азаматтарының инвестицияға деген қызығушылығын арттырды. Инвесторлар мен мәмілелердің жүзеге асырылуын күту барысында отандық депозитарлық жүйелердегі брокерлік шоттардың саны күрт артты.
Мәселен, 2021 жылдың басынан бері Орталық депозитарий мен АХҚО депозитарий жүйелеріндегі шоттардың жиынтық саны 236 мыңнан 3,9 миллионға дейін артты. «ҚазМұнайГаз» IPO-сы аясында 2022-2023 жылдар аралығында шоттар саны 378 мыңнан 1,5 миллионға, ал KEGOC SPO-сы нәтижесінде 3,9 миллионға дейін (2024 жылдың басындағы мәлімет) өсті, яғни әр IPO және SPO азаматтардың көбірек шот ашуына және бұл процеске белсенді қатысуына ықпал етті.
Қазіргі уақытта қор нарығында «Самұрық-Қазына» қоры тобына кіретін 7 компанияның акциялары саудаланып жатыр. Олар: Air Astana, KEGOC, ҚазМұнайГаз, Қазатомөнеркәсіп, ҚазТрансОйл, Kcell және Қазақтелеком.
Эйр Астана
2024 жылы ақпанда «Эйр Астана» АҚ акциялары мен жаһандық депозитарлық қолхаттары (ЖДҚ) Астана халықаралық қаржы орталығының (AIX), Қазақстан қор биржасының (KASE) және Лондон қор биржасының (LSE) сауда алаңдарында саудаға шығарылды.
Үш алаңдағы орналастырудың жиынтық көлемі 356 млн АҚШ доллары болды. 1 жаһандық депозитарлық қолхат (ЖДҚ) – 9,5 доллар, 1 жай акция – 1 073,83 теңгеге (1 ЖДҚ = 4 акция) бағаланды.
Қазіргі уақытта компанияның нарықтық капитализациясы - 270,4 млрд теңге (541,8 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы / қазіргі бағасы
- KASE: бір акция 1 073,83 тг / 765 тг (-28,76%)
- AIX: бір акция 1 073,83 тг / 770 тг (-28,29%)
- LSE: бір ЖДҚ 9,5 доллар / 5,95 доллар (–37,37%)
KEGOC
2014 жылы KEGOC компаниясының акциялары KASE-ге шығарылып, бір акциясы 505 теңгеге саудаланды. Орналастыру көлемі 13,1 млрд теңге болды. IPO өткізілген сәттен бастап KEGOC акцияларының бағасы 194,26%-ға өсті (2025 жылғы 4 наурыз бойынша 1 акция бағасы - 1 486 теңге).
Сонымен қатар, 2023 жылы KASE және AIX алаңдарында KEGOC компаниясының SPO-сы өтті, оның жалпы сомасы - 22,6 млрд теңгеден астам немесе орналастырылған акциялардың 5,6%-ы. 1 акцияның бағасы 1 482 теңге болды.
Қазіргі уақытта компанияның нарықтық капитализациясы - 409,1 млрд теңге (819,6 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы / қазіргі бағасы
- KASE (IPO): бір акция 505 тг / 1 486 тг (+194,26%)
- KASE (SPO): бір акция 1 482 тг / 1 486 тг (+0,27%)
- AIX (SPO): бір акция 1 482 тг / 1 485 тг (+0,20%)
ҚазМұнайГаз
2022 жылы Қор портфеліндегі ең ірі актив – «ҚазМұнайГаз» ұлттық мұнай-газ компаниясының IPO-сы KASE және AIX биржаларында өтті. Орналастыру көлемі 153,9 млрд теңге, бір акцияның бағасы 8 406 теңге болды.
2025 жылғы 4 наурыздағы жағдай бойынша бір акция бағасы - 14 192 теңгеге (KASE) жетіп, 68,83% өсім көрсетті.
Бүгінгі таңда компанияның нарықтық капитализациясы - 8 658,8 млрд теңге (17 348,5 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы/қазіргі бағасы
- KASE: бір акция 8 406 тг. / 14 192 тг (+68,83%)
- AIX: бір акция 8 406 тг. / 14 244 тг. (+69,45%).
Қазатомөнеркәсіп
2018 жылдың қарашасында Қор AIX және LSE биржаларында қосарланған листингпен Қазатомөнеркәсіптің IPO-сын жүзеге асырды. Ұсыныс бағасы 1 жаһандық депозитарлық қолхат (ЖДҚ) үшін 11,6 доллар және 1 акция үшін 4 322,74 теңге болды. 2019-2020 жылдары Қор LSE және AIX биржаларында жедел өтінім жинау әдісімен Қазатомөнеркәсіптің SPO-сын өткізді:
- 2019 жылдың қыркүйегінде ұсыныс бағасы 1 ЖДҚ үшін 13 доллар болды.
- 2020 жылдың маусымында ұсыныс бағасы 1 ЖДҚ үшін 13 доллар және 1 акция үшін 5 230,81 теңге болды.
2025 жылғы 4 наурыздағы жағдай бойынша бір акция бағасы 18 155 теңге (AIX) болды. IPO өткен сәттен бері бағасының өсімі - 319,99%.
Бүгінгі таңда компанияның нарықтық капитализациясы - 4 708,6 млрд теңге (9 434,0 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы/қазіргі бағасы
- AIX (IPO): бір акция 4 322,74 тг. / 18 155 тг. (+319,99%)
- AIX, LSE (IPO): бір ЖДҚ $11,6 / $35,00 (+201,72%)
- AIX (SPO): бір акция 5 230,81 тг. / 18 155 тг. (+247,08%)
- AIX, LSE (SPO): бір ЖДҚ $13,0 / $35,00 (+169,23%).
ҚазТрансОйл
ҚазТрансОйл IPO-сы 2012 жылы өтті. IPO аясында компания бір данасы 725 теңгеден 38 463 559 қарапайым акциясын орналастырды. 2025 жылғы 4 наурыздағы жағдай бойынша KASE-дегі бір акциясының бағасы - 817 теңге (акция құнының өсімі - 12,69%).
Бүгінгі таңда компанияның нарықтық капитализациясы - 314,2 млрд теңге (629,6 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы/қазіргі бағасы
- KASE: бір акция 725 тг. / 817 тг. (+12,69%).
Қазақтелеком
Қазақтелеком акцияларын алғаш рет орналастыру Қазпошта арқылы жазылу және Қазақстан қор биржасы арқылы 2006 жылы қараша-желтоқсан айларында өтті. Сатуға қойылған акциялардың баға диапазоны 25 мыңнан 33 мың теңгеге дейін болды. Халық жалпы сомасы 12,2 млрд теңгеге Қазақтелекомның 399 187 акциясын сатып алды, орналастырудың орташа бағасы – 30 560 теңге. 2025 жылғы 4 наурыздағы жағдай бойынша бір акция бағасы - 45 700 теңге (49,54% өсім).
Бүгінгі таңда компанияның нарықтық капитализациясы - 489,2 млрд теңге (980,2 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы/қазіргі бағасы
- KASE: бір акция 30 560 тг. / 45 700 тг. (+49,54%).
Кселл
2012 жылы Кселл өз акцияларын KASE және LSE биржаларында жария түрде орналастырды. Компания акцияларының баға диапазоны 1 жаһандық депозитарлық қолхат үшін 10,5-13,0 АҚШ доллары аралығында белгіленді, ал сауда басталған кездегі қарапайым акциялардың құны бір данасы үшін 1 578,68 теңге болды. Орналастыру көлемі - 78,2 млрд теңге.
2020 жылы AIX биржасында акциялар мен ЖДҚ саудалана бастады.
2021-2022 жылдары Кселл сауданы KASE-ге шоғырландыру және сауда құралдарының өтімділік деңгейін арттыру мақсатында LSE және AIX биржаларында акциялар мен ЖДҚ-ның делистингін жүргізді.
2025 жылғы 4 наурыздағы жағдай бойынша бір акция бағасы - 3 416 теңге (116,38% өсім).
Бүгінгі таңда компанияның нарықтық капитализациясы - 683,2 млрд теңге (1 368,8 млн АҚШ доллары).
Анықтама: орналастыру бағасы/қазіргі бағасы
- KASE: бір акция 1 578,68 тг. / 3 416 тг. (+116,38%).
Бұған дейін хабарланғанындай, ҚТЖ IPO-ға шығуға дайындалып жатыр, ал «QazaqGaz» әзірге дайын емес. Оның IPO-ға шығу мерзімі 2027-2028 жылдарға ауысуы мүмкін.
