Си Цзиньпиннің Қазақстанға сапары: Қазақ-Қытай достығы және «Бір белдеу, бір жол» бастамасы
АСТАНА. KAZINFORM – Ертең Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин Қазақстанға мемлекеттік сапармен келіп, Астанада өтетін екінші «Қытай – Орталық Азия» саммитіне қатысады.
Бұл сапар Қазақстан мен Қытай арасындағы жан-жақты стратегиялық серіктестіктің одан әрі тереңдеуін білдіріп қана қоймай, Қытай мен Орталық Азия елдерінің аймақтық ынтымақтастық аясындағы ортақ дамуға ұмтылысының маңызды кезеңі болмақ. «Қытай – Орталық Азия» саммиті механизмінің жалғасы ретінде бұл саммит 2023 жылдың мамырында Сиань қаласында өткен алғашқы саммиттің нәтижелерін сабақтастырып, аймақтық өзара байланысты, экономикалық ынтымақтастықты және гуманитарлық алмасуды ілгерілетуді жалғастырады.
Сиань саммиті: «Қытай – Орталық Азия» ынтымақтастығының жаңа тарауы
2023 жылдың 18-19 мамырында Қытайдың Сиань қаласында алғашқы «Қытай – Орталық Азия» саммиті сәтті өтті.
Саммитті Қытай Төрағасы Си Цзиньпин басқарды, оған Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевбастаған бес Орталық Азия елінің басшыларықатысты.
Саммитте 54 маңызды ынтымақтастық келісімінеқол жеткізіліп, «Сиань декларациясы» сияқтытоғыз көпжақты ынтымақтастық құжатына қолқойылды.
Осымен «Қытай – Орталық Азия» саммитімеханизмі ресми түрде құрылып, екі жылда бір реткезекпен өткізілетіні белгіленді, ал келесі саммитті2025 жылы Қазақстан қабылдайды.
Саммит барысында Қытай тарапы Орталық Азия елдеріне 260 миллиард юань көлемінде қаржылыққолдау және тегін көмек ұсынып, саудажеңілдіктерін, инвестициялық келісімдердіжаңарту және Орталық Азия газ құбырының құрылысы сияқты жобаларды қамтыды.
Сонымен қатар, тараптар Транскаспийхалықаралық көлік дәлізін (яғни «Орта дәлізді») дамыту жөнінде ынтымақтастықты бастады, цифрлық шешімдер мен инфрақұрылымдыжаңғырту арқылы көлік қабілетін арттыруға баса назар аударды.
Бұл нәтижелер Қазақ-Қытай және Орталық Азия аймағының өзара байланысы мен ортақ өркендеуіүшін берік негіз қалады.
Қытай көшбасшысының өсу жолы
Си Цзиньпин 1953 жылы Бейжіңде дүниеге келген, ата-тегі Шэньси провинциясының Фупин ауданынан. Ол коммунистік отбасында өскен. Қытайдың ерекше тарихи кезеңінде, 17 жасында ол Шэньсидегі Яньань өңіріндегі шағын ауылға өз еркімен барып, жеті жыл ауылдық өмір сүрген. Дәл осы қиын кезеңде ол халықтың жағдайын терең түсініп, ерік-жігерін шыңдап, «сары топырақпен» терең байланыс орнатты.
1975 жылы Си Цзиньпин Цинхуа университетіне түсіп, химия мамандығын оқыды, кейін заң ғылымдарының докторлық дәрежесін қашықтан алды. Оның саяси мансабы төменнен басталды, ол Хэбэй, Фуцзянь, Чжэцзян және Шанхай сияқты аймақтарда ұзақ уақыт тәжірибе жинады, ауылдық бригаданың хатшысынан бастап жоғары лауазымдарға дейін көтерілді. Әрбір қызмет орнында ол нақты істер мен зерттеулерге мән беріп, «халыққа жақын» басқару стилімен есте қалды.
2012 жылы Си Цзиньпин Қытай Коммунистік партиясының Бас хатшысы болып сайланды, кейін мемлекет төрағасы қызметін атқарды. Оның басшылығымен Қытай «Бір белдеу, бір жол» сияқты бірқатар ұлттық стратегияларды ұсынып, адамзаттың ортақ тағдыры қауымдастығын құруды қолдап, жаһандық ынтымақтастық пен өзара тиімділікті дамытты. Си Цзиньпин жиі: «Халықтың әдемі өмірге деген ұмтылысы – біздің күресіміздің мақсаты», – дейді. Бұл шынайы ұстаным оның басқа елдердің басшыларымен қарым-қатынасында да көрініс тауып, сенім мен сыйластыққа негізделген халықаралық байланыстар орнатты.
Қазақстанмен қарым-қатынас Си Цзиньпин үшін ерекше маңызға ие. «Бір белдеу, бір жол» бастамасының бастауынан бастап әрбір маңызды сапарға дейін, Қытай-Қазақстан ынтымақтастығы оның жеке дипломатиялық ұстанымдарының терең жүзеге асырылуын көрсетеді және көрші елдермен достық, өзара тиімді ынтымақтастыққа деген маңыздылығын айғақтайды.
Си Цзиньпин мен Қазақстан - «Бір белдеу, бір жол» бастамасының бастауы
Си Цзиньпиннің Қазақстанмен байланысы терең, әсіресе «Бір белдеу, бір жол» бастамасының ұсынылуымен ерекшеленеді.
2013 жылдың қыркүйегінде Си Цзиньпин Nazarbayev University-де сөз сөйлеп, «Жібек жолы экономикалық белдеуін» бірлесіп құру бастамасын алғаш рет ұсынды. Бұл бастама кейіннен «21 ғасырдағы теңіз Жібек жолымен» бірге «Бір белдеу, бір жол» бастамасын құрады, ол әлемдегі ең ірі инфрақұрылым және экономикалық даму стратегиясына айналды.
Қазақстан бастаманың бастау нүктесі ретінде тез жауап беріп, оны алғаш қолдаған елдердің бірі болды. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Бір белдеу, бір жол» бастамасының маңыздылығын бірнеше рет атап өтіп, оны еліміздің «Нұрлы жол» бағдарламасы және «Орта дәліз» стратегиясымен ұштастырды.
Транскаспий халықаралық көлік дәлізі («Орта дәліз») Қытайдан басталып, Қазақстан, Түрікменстан арқылы Каспий теңізінен өтіп, Әзірбайжан, Грузия және Түркия арқылы Еуропаға жетеді.
Тоқаев Сиань саммитінде Қазақстанның цифрландыру және инфрақұрылымды жаңғырту арқылы осы бағыттың көлік қабілетін жүйелі түрде арттыруға ниетті екенін және негізгі жүк жөнелтуші ретінде Қытайдан ынтымақтастықты күшейтуді сұрағанын атап өтті.
2023 жылы Қазақ-Қытай жүк айналымы 2300 миллион тоннаға жетіп, «Орта дәліздің» Еуразия құрлығын байланыстырудағы зор әлеуетін көрсетті.
Қазақстанның белсенді қолдауы тек саяси ұштастырумен шектелмей, нақты жобаларда да көрініс тапты.
Мысалы, Қытай-Қазақстан Ляньюньган логистикалық орталығы, Қорғастағы құрғақ порт және «Батыс Еуропа – Батыс Қытай» тас жолы сияқты жобалар екі ел арасындағы сауда тиімділігін едәуір арттырды.
Қасым-Жомарт Тоқаев 2023 жылы Сиань саммитінде Қазақстанның Сианьдағы құрғақ порт логистикалық орталығының құрылысы басталу рәсіміне қатысып, «Бір белдеу, бір жол» аясындағы Қазақ-Қытай ынтымақтастығын одан әрі тереңдетті.
2024 жылғы сапар: Стратегиялық серіктестікті нығайтудың маңызды қадамы
2024 жылғы 2-4 шілде аралығында Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен Қазақстанға мемлекеттік сапармен келіп, Астанада өткен Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының 24-ші мемлекет басшылары кеңесінің отырысына қатысты.
Қазақ тарапы Си Цзиньпинді жоғары деңгейде қарсы алды: Қазақстан Әскери-әуе күштерінің ұшақтары Си Цзиньпиннің ұшағына ілесе ұшты, ал президент Тоқаев әуежайда жеке қарсы алды. Әуежайда өткен салтанатты қарсы алу рәсімі өте жоғары деңгейде ұйымдастырылып, қазақ балалары қытай тілінде «Отанға мадақ» әнін орындады, бұл көрініс жылы әрі әсерлі болды.
Ақордада Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевпен кеңейтілген құрамдағы келіссөз барысында Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин өз сөзінде Бейжіңнің Қазақстанға қатысты саясаты өзгеріссіз қалатындығын айтты.
«Халықаралық жағдай қалай өзгерсе де Қазақстанмен достықты сақтауға деген ұмтылысымыз және көпқырлы ынтымақтастықты дамытуға деген шешіміміз және негізгі мәселелер бойынша бір-бірімізді қолдауға деген ұмтылысымыз өзгеріссіз қалатынын тағы да атап өткім келеді. Ұлттық даму міндеттерін орындауға деген сеніміміз де өзгеріссіз қала береді», - деді Қытай басшысы.
Сапар барысында екі ел басшылары «Қытай-Қазақстан бірлескен мәлімдемесіне» қол қойып, сауда-экономикалық, өзара байланыс, авиация және ғарыш, білім салаларындағы бірқатар ынтымақтастық құжаттарының алмасуын куәландырды.
Тараптар екіжақты сауда көлемін екі есе арттыруға, мұнай-газ, жаңа энергетика және цифрлық экономика салаларындағы ынтымақтастықты тереңдетуге, сондай-ақ Қытай-Қазақстан мұнай құбыры мен Қытай-Орталық Азия газ құбырының тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге келісті.
Сонымен қатар, екі ел Қытай-Қазақстан мәдени орталықтарын өзара ашу және Бейжің тіл университетінің Қазақстандағы филиалын ашу рәсімін бастады, 2024 жылды «Қазақстандағы Қытай туризм жылы» деп жариялап, визасыз режим туралы келісімге қол қойды, бұл гуманитарлық алмасуды нығайтты.
Екі тарап сондай-ақ Еуропа-Қытай транс-Каспий жедел желісінің ашылу рәсіміне бейнебайланыс арқылы қатысып, «Орта дәліздің» тасымалдау әлеуетін одан әрі арттырды.
Бұл сапар Қытай мен Қазақстан арасындағы мәңгілік жан-жақты стратегиялық серіктестікті нығайтты және «Бір белдеу, бір жол» бастамасы мен «Нұрлы жол» жоспарының терең байланысына жаңа серпін берді. Тоқаев Си Цзиньпиннің сапары екі ел қатынастары үшін тарихи маңызы бар екенін атап өтіп, екі елдің ынтымақтастығын мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастың үлгісі деп бағалады.
Көшбасшылар достығының жылы сәттері
Си Цзиньпин мен Қасым-Жомарт Тоқаев арасындағы өзара іс-қимыл терең жеке достық пен жоғары стратегиялық сенімді көрсетеді.
Екі ел 1992 жылы дипломатиялық қатынас орнатқаннан бері қарым-қатынас тұрақты дамып, 2019 жылы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қытайға сапары кезінде тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестік орнатылды.
2022 жылы Қасым-Жомарт Тоқаев Си Цзиньпинге Қазақстанның ең жоғары «Алтын қыран» орденін табыстап, оны «нағыз ұлы көшбасшы» деп атап, екі ел достығын нығайтудағы тарихи рөлін жоғары бағалады.
2023 жылдың мамырында Қасым-Жомарт Тоқаев Сианьдағы алғашқы «Қытай – Орталық Азия» саммитіне қатысқан кезде, оның 70 жасқа толған туған күніне тура келді. Си Цзиньпин өзінің туған жерінде (Шэньси) Қасым-Жомарт Тоқаевқа жылы лебіз білдіріп, туған күнімен құттықтады.
«Бүгін Сіздің 70 жасқа толған туған күніңіз, Сізді тағы да құттықтаймын. Осы ерекше күні Сіздің Қытайға мемлекеттік сапармен келуіңіз екі ел қатынастарының жоғары деңгейін және Сіздің Қытаймен ерекше байланысыңызды растайды», - деді Си Цзиньпин.
Бұл жылы сәт екі ел көшбасшыларының жеке достығын ғана емес, сонымен қатар Қазақ-Қытай қатынастары тарихындағы ерекше оқиғаға айналды.
2024 жылдың шілдесінде Си Цзиньпин Қазақстанға тағы бір рет сапармен келіп, Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммитіне қатысып, мемлекеттік сапар жасады.Астанада екі тарап бірлескен мәлімдемеге қол қойып, екіжақты сауданы екі есе арттыру мақсатын белгілеп, экономика, энергетика және цифрлық экономика салаларындағы ынтымақтастықты тереңдетті.
Си Цзиньпин мен Қасым-Жомарт Тоқаев Қытай-Қазақстан мәдени орталықтарының өзара ашылуы және Пекин тілдер университетінің Қазақстандағы филиалының ашылу рәсіміне қатысты, бұл екі елдің гуманитарлық алмасуының одан әрі нығаюын білдірді.
Си Цзиньпин қазақстандық балалардың қытай тілінде «Отанға мадақ» әнін еркін орындағаны оны терең толқытқанын айтып, жастардың Қазақ-Қытай достығының ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын үміті екенін атап өтті.
Болашаққа көзқарас: Қазақ-Қытай қатынастары жаңа деңгейге көтеріледі
Си Цзиньпиннің 2025 жылғы маусымдағы Қазақстанға сапары екі ел қатынастарына жаңа серпін береді.
«Қытай – Орталық Азия» саммитінің ұймдастырушы елі ретінде Қазақстан Астанада аймақтық ынтымақтастықтағы маңызды рөлін көрсетеді.
Си Цзиньпин мен Қасым-Жомарт Тоқаевтың кездесуі «Бір белдеу, бір жол» мен «Орта дәліздің» ұштасуын, әсіресе Транскаспий халықаралық көлік дәлізін дамыту, үшінші трансшекаралық теміржолды және цифрлық Жібек жолын құрудағы ынтымақтастықты нақтылай түседі. Сонымен қатар, екі тарап мәдениет, білім және туризм салаларындағы алмасуды ілгерілетеді.
2025 жылы Қазақстандағы Қытай туризмі жылы және екінші Любан шеберханасының ашылуы екі ел халықтары, әсіресе жастар арасындағы өзара түсіністік үшін жаңа көпірлер орнатады.
Қазақ-Қытай қатынастарының жандануы тек екі ел көшбасшыларының стратегиялық көрегендігі мен терең достығына ғана емес, сонымен қатар ортақ даму мен өзара тиімді ынтымақтастыққа деген мызғымас міндеттемеге негізделген.
Си Цзиньпин 2013 жылы Назарбаев университетінде айтқан сөзінде ежелгі Жібек жолы адамзат прогресіне жарқын тараулар қосқанын атап өтті. Бүгінде «Бір белдеу, бір жол» бастамасының жетекшілігімен Қазақ-Қытай ынтымақтастығы «Алтын қыран» сияқты қанат жайып, жаңа «Алтын отыз жылдыққа» қарай бет алуда.
Си Цзиньпиннің бұл сапары тек Қазақ-Қытай тұрақты жан-жақты стратегиялық серіктестігін бекітіп қана қоймай, сонымен қатар аймақтық бейбітшілік, тұрақтылық және өркендеуге жаңа серпін беріп, Қазақ-Қытай тағдырлас қоғамдастығын құруға жаңа тарау жазады.
