СҚО-дағы музейде Шоқан ұстаған заттар сақтаулы — фоторепортаж
ПЕТРОПАВЛ. KAZINFORM — Шоқан Уәлихановтың балалық шағы өткен Сырымбеттегі музейдің құрылғанына биыл 40 жыл.
Өткен ғасырдың басында ағаштан қиып салынған ғимаратта кезінде мектеп-пансионат болған екен. 1985 жылы еңселі үйде Шоқанның музейі ашылды.
Нұргүл Құлбаеваның бұл музейде жұмыс істеп жатқанына отыз жылдан асқан. Жолдасы Уәлихан Құлбаев — Шыңғыс төренің ұрпағы — көп жылдар бойы осы музейді басқарды, мезгілсіз қайтыс болғаннан кейін Нұргүл Қабдырашитқызы тізгінді қолына алды. Қазір Сырымбетке келген әр қонақты қарсы алып, қазақ халқының ұлы ғалымы, ағартушы, этнограф әрі саяхатшы Шоқан Уәлиханов жайлы қызықты әңгімелеп береді.
Мұнда көрермен назарына Шоқанның жеке заттары, отбасылық жәдігерлер, оның саяхаттарына байланысты материалдар, сондай-ақ XIX ғасырдағы қазақ халқының тұрмыстық бұйымдары қойылған. Ал жалпы музейде 8 мыңға жуық жәдігер бар.
— Музейдегі құжаттардың барлығы көшірме. Бірақ құнды заттар да жетерлік. Мәселен мына пілдің сүйегімен әшекейленген қобдишаны Шоқан Уәлихановтың інісі Мақы жасаған. Ол 1844 жылы дүниеге келген. Петербург қаласында 11 жыл өмір сүреді. Үлкен кітапханаларда ғылыми қызметте болған. Өте шебер кісі. Ағаштарды, сүйектерді ою-өрнекпен безендірген. Нақты осы кісінің қолынан шыққан пілдің сүйегінен жасалған қобдиша өте керемет туынды. Бұл затты бізге Тәуелсіздік монументінің, Елтаңбамыздың авторы, еліміздің мақтанышы Шота-Аман Ыдырысұлы Уәлиханов тапсырды. Көзінің тірісінде Сырымбетке талай қонаққа келді. Ол кісі мектеп болып тұрғанда осы ғимаратта оқыған. Шоқан Уәлихановтың 150 жылдық мерейтойына орай осы сандықты сыйға тартқан еді, — дейді Сырымбет тарихи-этнографиялық музей директоры Нұргүл Құлбаева.
Жұрт назарына Шыңғыс Уәлиевтің беліне таққан парша белбеуі, киген халатының төрттен бір бөлігі ұсынылған. Сондай-ақ Шоқан Уәлиханов сапарға шыққанда алып жүрген ағаш қобдишаларды тамашалауға болады.
— Шоқан Уәлиханов жан-жақты ғой, қай салада болмасын ойып тұрып өз орнын алып кетті. Келген елдің картасын дәлме-дәл сызған, аса байқампаз болып, жергілікті әйел адамдардың шаштарын қалай өргендігіне дейін, басына орамалды қалай орағанына дейін, соның өзіне зерттеу жүргізген. Қазақтың қару-жарақтарын, белбеулерін, сол кезде киген киімдері — соның бәрін жазып, қағаз бетіне түсіріп кетті, — дейді музей директоры.
Сырымбеттен бірер шақырым жерде Шоқанның балалық шағы өткен Айғаным қонысы жатыр. Айғаным қонысы — XIX ғасырда тұрғызылған сәулет ескерткіші. Шоқанның әжесі, Шыңғыс Уәлихановтың анасы Айғаным Сарғалдаққызы жайлы аңыз әңгімелер көп. Ол өз заманының озық ойлы тұлғасы болды.
— Бұл жерлерде 1980 жылы үлкен қазба жұмысы жүргізілді. Петербург қаласынан бір топ археологтар келді. Сырымбеттегі оқушыларды да қазба жұмыстарына тартты. Нәтижесінде бес үйдің іргетасы табылды. 1992 жылы әр орман шаруашылығына бір-бір жоспар беріліп, бір жылдың ішінде осы бес үй бой көтерді. Мешіт, тұрғын үй, бұрыштағы медресе-мектеп, моншасы және сайман қора салынды. Салтанатты ашылуы 1993 жылы үш ел — Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан президенттерінің қатысуымен болды, — дейді Нұргүл Құлбаева.
Қоныс 1824 жылы Император Александр I жарлығымен және Батыс Сiбiр генерал-губернаторы Петр Капцевичтiң бұйрығы бойынша Уәли ханның жесiрi Айғанымға арнайы салынған. Өртеніп, бұзылып, кейін қалпына келтірілген кешенде Уәлихановтар әулетіне қатысты мол мұра сақталған.
— Кабинеттің ішіндегі жиһаздар, бәрі арнайы тапсырыспен жасалған. Бұйымдардың кейбірі осы жерде қазба жұмысын жүргізген кезде табылған. Көрермендеріміз саны жылдан-жылға өсіп келеді. Бір жылда бес мыңға жуық адам келеді. Шетелдерден келіп жатады. Оларды ең бірінші біздің табиғатымыз, осы жасыл желек қызықтырады, — дейді Нұргүл Құлбаева.
Бұған дейін Достаевский екі жарым жыл тұрған Семейдегі ағаш үйдің қазіргі жағдайы туралы жазған едік.
