Түркиялықтар Наурыз мейрамында халық биін билеп, от үстінен секіреді
АСТАНА. KAZINFORM — Түркия халқы көктемгі күн мен түннің теңелу мерекесінде халық билерін билеп, от үстінен секірді және төске темір соқты. Осылайша, Анкараның халық тығыз орналасқан аудандарының бірінде Наурыз мерекесі кең көлемде тойланды.
Түркияда Наурыз мерекесін тойлаудың бастауы Селжұқ мемлекеті мен Осман империясы дәуірінен бастау алады. Аңыздарда айтылғандай, бұл түркі халқының қоршаудан құтылған күні болды. Яғни, бұл күні түріктер Ергенеконнан, айналасы таумен қоршалған аумақтан шықты. Сондықтан Наурызды түріктер жаңалықтың бастауы ретінде қабылдады.
«Наурыз» сөзі парсы тілінен аударғанда жаңа күн деген мағынаны білдіреді. Қазіргі Түркия аумағында мерекенің өзі әдетте Невруз Байрам деп аталады, тек елдің кейбір бөліктерінде «Наурыз-и Сұлтан», «Сұлтан Невруз» деген атаулар бар. Сонымен қатар, Наурыз мейрамын Түркия жұрты Орталық Азиядағы елдерден ерекше сипатта атап өтеді. Оның маңыздылығы аймаққа байланысты өзгереді. Мысалы, батыс бөлігінде мереке іс жүзінде тойланбайды, ал Түркияның шығысында ұлттық мереке сияқты тойланады.
Ұзақ уақыт бойы бұл Ұлыстың ұлы күнін елде саяси себептермен тыйым салынды. Бауырлас халықтардың жақындасуы мен түркі интеграциясының арқасында Наурыз мейрамы кең тарай бастады. Бірақ кең көлемде тойланған жоқ, мерекені тек Орталық Азиядан келген түркі ұлттары, сондай-ақ елдің жекелеген аймақтарындағы ирандықтар, күрдтер және түріктер ғана атап өтті.
Мерекенің эйфориясы түркі халықтары Жаңа жыл ретінде тойлайтын күнге, наурыздың 21-нен 22-сіне қараған түнге келеді. 23 наурызда адамдар әдетте туыстары мен жақындары жерленген зираттарға барады. Осы уақытқа дейін қазақтардың, әзірбайжандардың, қырғыздардың, түрікмендердің, өзбектердің, татарлардың және ұйғырлардың үлкен диаспораларының арқасында Орталық Анадолыда көктем мен жаңару мерекесі көңілді тойланды.
Мысалы, түріктер мен күрдтердің өздері бірге «Халай» халық биін билейді. Олар от жағып, оның үстінен секіреді, дефне ағашының жапырақтары мен бұтақтарын күйдіріп, барлық жаман нәрселерден аластайды. Олар сондай-ақ күш пен қуаттың символы болып табылатын темірді соғады. Ата-бабалары түрікмен болған Йорук түріктерінде 22 наурыздан бір күн бұрын мерекеге дайындық басталып, киім-кешек жуылады, үй жиналады, дәмді тағамдар әзірленеді.
Мерекеде қонақтарға ұсынылатын тағамдардың қатарында дәстүрлі тәттілер бар. Сондай-ақ бұл күні жақын туыстар, көршілер бір-біріне қонаққа келіп, мерекемен құттықтайды. Мереке күні таңертең дұға оқып болғаннан кейін сүт ішіп, марқұмдардың тыныштығын тілейді. Осыдан кейін өлеңдер оқылады.
Газиантеп пен оған жақын аудандарда 22 наурызды «Сұлтан Наурыз» деп атайды. Халық нанымы бойынша наурыздың 21-нен 22-не қараған түні аспаннан шығыстан батысқа қарай білезіктерін сылдырлатып, қолына кесте ұстаған сұлу қыз өтеді. Сондай-ақ, бұл түні ұйықтамаған жанның барлық тілектері орындалады деген сенім бар. Сондықтан үйдегі барлық ыдыстар сумен толтырылған. Халық түні бойы құлшылық етеді. Мереке күні таңертең адамдар далаға шығады.
Диярбакыр қаласында халық Наурызды керемет шаралар ұйымдастырып тойлайды. Шығыс Анадолыда мереке алдындағы түн қасиетті болып саналады. Бұл түнде барлық жанды, тіпті жансыз заттар Алла Тағалаға дұға етеді деген сенім бар. Дәл осы уақытта әрбір адамның алдағы жылдағы тағдыры анықталады дейді үлкендер.
Карс провинциясында «бажа-бажа» деген салт бар. Дәстүр бойынша, бұл күні ауыл балалары үй-үйді аралап, ән айтып, ақ тілектерін айтып, үй иелерінен жеміс-жидек пен тәтті дәмдер алады.
Тунджелиде бұл күні ерлер маңдайларына қара бояу жағып, су көзіне барады. Бастапқыда маңдайларындағы қара бояуды жуып, Алла Тағаладан шапағат тілеп дұға оқиды. Сонымен қатар, бұл өңірде жамандықтан, қиыншылықтан, күнәдан арылу үшін жасалатын әдет-ғұрыптар көп.
Ал Түркияның орталық бөлігінде 21 наурыз Юлиан күнтізбесі бойынша 9 наурызға сәйкес келетіндіктен «тоғызыншы наурыз» атауымен тойланады. Өзге өңірлердегідей таңертең ерте тұрып, жақындарының бейіттеріне зиярат етіп, Алла Тағаладан мейірім мен тілектердің орындалуын сұрайды.
Сонымен қатар, Түркияда күн сәулесі сөнбес үшін ағаш бұтақтарына лента байлау сияқты рәсімдер де бар.
Гиресун облысында мереке «Наурыз Бозума» деп аталады. Бұл ырымды орындау кезінде ағашқа лента байланған соң бұлақтан үйге су әкеліп, ақ батасын беретін қонақтың келуін күтеді.
Текирдагта Наурыз қыстың аяқталуы және көктемнің келуі болып саналады. Бұл аймақта мереке «Невруз Шеңліктері» деген атпен тойланады.
Түркияның үлкен қалаларында мереке ішінара киелі рухқа ие. Мегаполистердің тұрғындары бұл күнді тойласа да, әдетте ең жақын адамдардың арасында атап өтеді. Ресми қалалық іс-шаралар барлық аймақтарда ұйымдастырылмайды.
Түркияның астанасы Анкарада көктем мерекесіне орай ұйымдастырылған шағын мерекелік шара оннан астам ұлттың басын қосты. Наурыз мейрамында әр елдің ұлттық тағамдары мен әдет-ғұрыптарын көрсететін шатырлар тігілді. Халыққа арналған мерекелік шара су ішумен аяқталды. Қазақтың киіз үйінде наурыз көже, бауырсақ, жылқы етінен дәмдеуіштер таратылып, жергілікті халыққа ерекше тағамдар үлестірілді.
Дегенмен, мерекелер арасындағы кейбір айырмашылықтарға қарамастан, түрік мәдениетінде наурыз айы жаңару, ояну және гүлдену кезеңі болып саналады. Түркияның әр өңірінің халқы Наурыз мерекесін бір мезгілде дерлік өзінше атап өтеді. Мұнда олар мерекені өз мәдениетінің бір бөлігі деп санайды.
