Ұйқасқа шексіз құштарлық ақынды AI симбиозына айналдыруы мүмкін – Тілек Ырысбек
АСТАНА. KAZINFORM – 21 наурыз – Халықаралық поэзия күні. Осыған орай азат ойдың жыршысы ретінде танылған ақын, режиссер Тілек Ырысбектің агенттікке берген сұхбатын ұсынамыз.
- Тілек мырза, поэзия деген форма ма, әлде мазмұн ба? Оны сұрап отырғаным, жасанды интеллект адамзаттың поэзия ақындарын да нансыз қалдырады деген болжамдар айтылып қалып жүр. Жасанды зейінге өте сапалы тапсырма бере алсаңыз, әжептәуір өлең жазып беруі мүмкін ғой. Ертең адам жазған өлең мен компьютер жазған өлеңді ажырата алмай қалып жүреміз деп қауіптенбейсіз бе? Әлде адам жазса да, компьютер жазса да, жақсы өлең адамзатқа керек деп ойлайсыз ба?
- Жасанды интеллект өзіндік мені бар интеллектіге айналғанда мүмкін поэзия жарату туралы сөз мүлдем басқа философиялық мәнге ие болар еді. Ал әзірге оның өзіндік дербес сана-сезімі жоқ. Оның қазіргі адам жасаған басты мақсаты - пайдаланушыларға ақпарат іздеп, сұрақтарына жауап беру ғана.
Осы тұста мен жасанды интеллектіге: «Адам секілді поэзия жазу үшін оның жеке кімі болуы керек пе?» - деген сауал қойдым. Менің сұрағыма ол былай деп жауап берді:
«Егер поэзияны тек тіл мен форманың үйлесімі деп қарасақ, онда жасанды интеллектіге жеке мен қажет емес. Ол тек адам жазған поэзияны талдап, стиль мен құрылымды меңгеріп, жаңа өлеңдер жаза алады. Мұндай поэзия шеберлік тұрғысынан мінсіз болуы мүмкін, бірақ онда шынайы адамдық сезімнің болуы күмәнді».
Егер жасанды интеллектінің дербес мені болса, мына экзистенциал әлемде адам деп аталатын әлеуметтенген жануардың капиталистік қайшылықтарын, моральдық-этикалық дилеммаларды, жаһандық проблемалардың түйінін шешіп бере ала ма? Меніңше, дербес мен пайда болу үшін қалау сезімі пайда болуға тиіс. Бұл - әзірге фантастика.
Бұл жерде мені толғандыратын сұрақ: «Адамдардың поэзиядан мінсіз үйлесім талап етуі мен ескі классикалық нарративке, әсіресе ұйқасқа деген шексіз құштарлығы түптің түбінде ақынды жасанды интеллектінің симбиозына айналдырып жібере ме?» деген қауіп.
- Жалпы жасанды зейін заманында адамзатқа поэзия керек пе? Керек болса, қандай қажетке жарай алады?
- Адамзатқа поэзия барлық уақытта, барлық жерде керек. Тіпті тозақта да. Адам сезімге ие болса, болмысы поэзияға мұқтаж. Поэзия бар жерде адам тозақта да өркениет пен мәдениет жарата алады. Бірақ уақыт өлшеміне салсақ, талас тудыратын пікір көп. Бұл енді әркімнің сеніме байланысты шығар.
- Қадыр Мырза Әлінің «Біздің поэзия дүниежүзілік поэзияның деңгейіне өскен поэзия» дейтін сөзі бар. Сіздің өлеңдеріңіздің тақырыбы мен түйініне французша, жапонша тіркестер жиі қоятыныңызға қарап, әлем поэзиясынан айтарлықтай хабары бар ақын деп топшылаймыз. Қадір атаңыздың жаңағы сөзімен келісесіз бе? Келіссеңіз/келіспесеңіз, уәжіңіз қандай?
- Иә, қазақ поэзиясы әлемнің ешбір поэзиясынан кем емес. Артық болуы да міндетті емес. Тек оны көре алатын көз, түйсіне алатын түйсік керек. Сезім мен қалау бар жерде поэзия мәңгілік өмір сүреді.
- Жылдың басында Төлен Әбдіктің сұхбаты көп талқыланды. Сондағы замандастарыңызға айтқан ақылын қалай қабылдадыңыз? «Ақындардың қорланғыш, жәбірленгіш, өкпелегіш өлеңдері азаймай тұр... Моральдық, әлеуметтік проблемалар туралы толған, жағымпаздарды, алаяқтарды, дарынсыз басшыларды сына, халықтың өзінің бойындағы кемшіліктерді де бетіне бас, мұның бәрі, жылап шағым айтқаннан гөрі, ақынның өзіне де, әдебиетке де тиімдірек деп ойлаймын», - депті жазушы. Бұған алып-қосарыңыз бар ма? Халықтың бетіне мінін басуда Абайдан асып жырлау мақсат болу керек пе?
- Төлен ағаның сұхбатын оқыдым. Айтқан ойларымен келісемін. Төлен ағаны адамға деген сенімін жоғалтпағаны үшін құрметтеймін. Тек мен үшін биік өнер деген - абстрактілі түсінік.
- Марат Қабанбайдың «Талантсыздар амалын тауып күнін көреді, мемлекет таланттарды қолдау керек» дегенге саятын әйгілі мақаласы бар ғой. Осы талап әлі де өзекті деп ойлайсыз ба? Жалпы ақынға қолдау көрсетудің мүшәйра өткізу мен сыйлық, грант, стипендия тағайындаудан басқа қандай амалы бар?
- Талантты, талантсыз деген ұғым, меніңше өнерде сұлулықты бағалау үшін жеткіліксіз секілді. Талантты қалай өлшейміз? Марапаттарға, көптің қошеметіне, әкелген жаңалығы мен жазу шеберлігіне немесе интеллект деңгейіне қарап өлшейміз бе? Ал солай-ақ болсын, бірақ уақытынан кеш танылғандар туралы не айта аламыз? Жалпы талантсыз деген баға әділетті ме? Бұлар, меніңше тек салыстырмалы ұғымдар ғана. Талантсыз адам деген түсінік, меніңше түсінікті емес. Ал «топас» адам деген түсінік өзектілігін ешқашан жоғалтпайды. Қарапайым этикадан сауаты жоқ, гумандық қасиетті ұқпайтын талантты «топас» адам болу, меніңше мүмкін емес секілді.
