Зерттеушілер тобы Торғай үстіртіндегі геоглифтерінің құпиясын ашпақ

АСТАНА. Мамырдың 27-сі. ҚазАқпарат /Жанар Мұхамедиярова/ - Бір топ отандық зерттеушілер Қостанай облысының оңтүстік өңіріне экспедицияға аттанғалы отыр,

сапардың мақсаты - аймақта табылған геоглифтерге - тек жоғары жақтан көзге көрінетін жер бетіндегі бедерлі геометриялық суреттерге түсіндірме беру болып табылады.

Торғай үстіртіндегі бұл әдеттен тыс нысандарды қостанайлық Дмитрий Дей Google Earth интернет-ресурсының көмегімен тапқан. 2007 жылы Дмитрий Дей Торғай үстіртінің ғарыштан түсірілген Google Earth суретін зерт­теу кезінде «Үштоғай квадраты» деп аталған алғашқы геоглифті байқаған. Жерде пайда болған гео­мет­риялық өрнектер геоглиф деп аталады. «Үштоғай квад­рат­ы» деген атқа ие болған тұң­ғ­ыш геоглиф қорған тек­тес 101 көмбеден тұрады. Ал «Тор­ғай свастикасы» деп аталатын екінші нысанның диа­­­­метрі 90 метрге жуық. 2008-2009 жылдары Торғай үстір­тінен тағы да жеті нысан табылған. Олар - шаршы, айқыш (крест) тектес үш белгі, 25 төм­пешік-көмбеден тұратын алып шеңбер.

Зерттеуші А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің археологиялық зертханасының жетекшісі Андрей Логвиновпен бірлесіп 2007 және 2008 жылдары Үштоғай квадратына екі археологиялық экспедиция ұйымдастырған. Әзірге онда жүргізілген археологиялық қазба жұмыс­та­ры бұл белгісіз объектілердің құ­пия­сын аша алған жоқ. Екі жылға созылған археологиялық жұмыстар нәтиже бермеген. Бұған экспедициялардың қаржылық және материалдық-техникалық базасының әлсіздігі әсер етіп отыр.

Биылғы, үшінші экспедицияның мақсатының бірі - көмбе ауданында күрделі археологиялық жұмыстар ұйымдастыру үшін торғай геоглифтеріне ғылыми жұртшылықтың назарын аудару. Торғай экспедициясына биыл Дмитрий Дей, танымал меценат және кәсіпкер Сапар Ысқақов, кәсіпкер Болат Ишманов, БАҚ өкілдері кіріп отыр.

Барлық құпия көм­бе­лер Торғай мен Обаған өзен­дері қиып өтетін Торғай қо­латына, яғни Торғай жыра-сайы­на жақын орналасқан. Үл­кен Энциклопедиялық сөз­дікте «Торғай қолатының Қа­зақ­станның солтүстік-батысында ор­наласқаны, Батыс-Сібір ой­патын Тұран жазығының сол­түстігімен байланыстырып жат­қаны, ұзындығы 800 ша­қы­­рым, ені 20-75 ша­қы­рым­­ды құрайтыны» жазылған.

Ежелгі тарихқа үңілсек, қазіргі Батыс-Сібір ой­­­­патында ертеде толқыған теңіз болған сыпатты. Торғай қо­латы деп аталатын, солтүс­тік­тен оңтүстікке қарай со­зы­ла жатқан кең ойыс кайназой дәуірінде Батыс Сібір теңізін Тор­­ғай теңізімен жалғас­ты­рып тұрған бұғаз болған.
Үстірт негізінен, теңіз шө­гінділері мен континенттік жы­ныстардан тұрады. Олардың қа­лындығы 5000 м-ге жетеді.