Жаһандық зымыран жарысы: гипердыбыстық және баллистикалық қару-жарақ жүйелері
21 қарашада Ресей «Орешник» атты гипердыбысты баллистикалық зымыранын Украина аумағында сынаған болатын. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев қақтығыстың ушығуына байланысты азаматтық және әскери нысандардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді тапсырды. Осы орайда Kazinform агенттігінің меншікті тілшісі ашық дереккөз бен «Зымыран қатері» стратегиялық және халықаралық зерттеулер орталығының мәліметі негізінде Ресей, АҚШ, ҚХР, Ұлыбритания, Францияның қарулы күштеріндегі зымыран жүйесін салыстырып көрді.
Ресей
Ресей - зымыран жүйесі қуатты әрі жан-жақты дамыған елдің бірі. Мысалы, Р-36 құрлықаралық баллистикалық жүйесі 16 мың шақырымдағы нысанды жоюға қауқарлы. Сондай-ақ 11 мың шақырымға дейін атқылай алатын «Тополь», «Тополь-М» кешендерінің маңызы зор.
Бүгінде Ресей Р-28 – «Сармат» құрлықаралық баллистикалық зымыранын сынақтан өткізуде. Болжам бойынша, шабуылдау әлеуеті мен техникалық мүмкіндігі бұрынғы нұсқадан әлдеқайда жоғары болмақ.
Ал орта қашықтықтағы, яғни 1 мың мен 5,5 мың шақырым аралығындағы нысанды жоюға арналған жүйе арасында теңіз күштерінің базасындағы «Гранат» қанатты зымыранының орны бөлек. Әдепкіде АҚШ-тың «Томагавк» зымыранына бәсеке ретінде дайындалған ол 2 400 шақырым аймаққа шабуыл жасауға лайықталып, 1984 жылы қарулы күштерге берілген. Сондай-ақ Ресей әуе қорғанысындағы Х-101, Х-102 байқала бермейтін зымырандарын да айта кеткен жөн. Бұл ракеталарды жылдамдыққа икемдеу үшін радиотолқынды бұғаттауға арналған жабындымен қамтамасыз еткен. Оған қоса жаудың бақылау құрылғыларына ілікпеу мақсатында төмен ұшады. Х-101 – қарапайым әскери ракета, ал Х-102 болса 250 килотоннаға дейін ядро зарядын тасымалдай алады.
Оған қоса 2015 жылдан бері қолданыстағы «Калибр» зымырандары сәтті нәтиже нәрсетіп келеді. 1 500-2 500 шақырым аралығын қамтитын қару қазір Ресейдің әскери-теңіз флотының базасында бар.
Есте болса, бұған дейін Ресейдің 2 500 шақырымға жететін 9М729 зымыраны халықаралық даудың себебіне айналған болатын. Пікір қайшылығы салдарынан АҚШ Орта және жақын қашықтық зымырандарын қысқарту келісім-шартынан (ОЖҚЗ) шыққаны есте.
Гипердыбыстық жүйеге келсек, әуе күштеріндегі «Кинжал» зымыранын айтпай кетуге болмас. Зымыран сағатына 12 350 шақырымды еңсере алады, сондықтан қарсыласқа құлатып түсіру қиын. Ұшу ұзақтығы 2 мың шақырымды құрайды және ядролық зарядты тасымалдай алатын қабілетке ие болғаны үшін стратегиялық маңызы бар.
Ресейге КСРО-дан қалған мұраның бірі – Х-55 зымыраны. 2 500 шақырымға жететін әскери қарудың түрі көп, бүгінде сұраныс жоғары.
Әрине, жаңа жүйенің қатарына «Орешник» кіреді. Артықшылығы жетерлік, әсіресе зымыранға қарсы жүйелер бұл қаруға келгенде қауқарсыз. Шабуыл аймағы 2,5-5 мың шақырымды құрайды, маневр жасауға арналған тұмсық тұсына ядролық заряд орнатуға да болады.
Жақын қашықтыққа арналған зымыран, атауы меңзегендей, 1 мың шақырым аумақты атқылауға арналған. Бұл тұрғыда Ресей 2006 жылы 500 шақырымдағы нысанды атқылайтын «Искандер» мобильді кешенін әзірлеген еді.
АҚШ
АҚШ-тың Minuteman III құрлықаралық баллистикалық зымыраны –елдің әскери базасындағы ең алысқа ұшытын қару-жарақ түрі. Ол 13 мың шақырымдағы жау нысанын жайрата алады. Одан кейінгі орында сүңгуір қайыққа артылған Trident жайғасады – зымыран 12 мың шақырымға дейін шабуылдай алады.
Қазір АҚШ Minuteman III зымыранын жаңа Sentinel-мен алмастырмақшы. Жобаға сенсек, қару 2030 жылы дайын болуы керек, алайда қаржыландыру мәселесіне орай тұралап тұр. Оның үстіне өткен жылы Minuteman III зымыранының сәтсіз сынағы АҚШ-тың ядролық қару арсеналына жаңарту қажетін ұқтырды. Sentinel зымыранын күтіп ұстау жеңіл, алайда жарамдылығы мен құнына қатысты пікір алуан.
Орта қашықтықтағы жүйеге келсек, АҚШ-та «Томагавк» бар. Бұл зымыран 1983 жылы қолданысқа еніп, қарапайым жарылғышты да, ядролық зарядты да 2 500 шақырымға жеткізе алатынын көрсетті. Тиімділігі, төмен ұшады – радарға түсуі қиын.
АҚШ-тың ядролық арсеналындағы маңызды бөліктің бірі – AGM-86 қанатты зымыраны. 2 500 шақырымға дейін ұша алатын зымыранды АҚШ әскери ұшақтары қолданады. Сарапшылардың сөзінше, зымыран 2030 жылға дейін қолданыста болмақ. Пентагонның жобалауы бойынша, AGM-86-ны алмастыратын жаңа зымыранның әлеуеті бұрынғысынан жоғары болады.
Сонымен қатар 2009 жылдан бастап АҚШ байқала бермейтін JASSM қанатты зымыранын шығара бастады. Қару 1 800 шақырымға дейін шабуылдап, ізін қалдырмайтын артықшылыққа ие.
Жақын қашықтықтағы зымыран ішінде ATACMS баллистикалық зымыранының орны айырықша. 300 шақырымға ұша алатын зымыран 1991 жылы Парсы шығанағындағы майданда кең қолданылған болатын.
Ұлыбритания мен Франция
Францияға тиесілі M51 баллистикалық зымыраны сүңгуір қайықтарға жасырылған. 8 мың шақырымдағы нысанды жоя алады. Бұл Франция қару-жарағындағы ең әлеуеттісі. Ал Ұлыбритания алыс қашықтыққа, яғни 12 мың шақырымға дейіні аралықтағы жау нысанын АҚШ-тың Trident зымыраны арқылы атқылай алады.
Сондай-ақ Францияның SCALP зымыраны мен оның британиялық баламасы саналатын Storm Shadow 550 шақырымдағы жау нысанын асқан дәлдікпен жоюға мүмкіндігі бар. Франция бұл зымыранды әскери кемелер мен сүңгүуір қайықтарға лайықтап шығарғанын білеміз. Мұнда зымыранның шабуыл қашықтығы 1 400 шақырымға дейін ұзарған.
Жалпы Париждің ядролық арсеналының негізгі элементі – ASMP зымыраны. Ол 300 килотоннаға дейін ядролық заряд тасымалдай алады. 1986 жылы қатарға қосылып, сағатына 3 700 шақырым жылдамдық пен 500 шақырым қашықтықты еңсеретін қабілеті үшін кең қолданылуда.
Қытай
ҚХР қару-жарақ саласын модернизациялау арқылы алдыңғы қатарлы зымыран жүйесіне ие болды. Басты жетістігінің бірі, құрлықаралық баллистикалық Dong Feng-5 зымыранын жасауы екені сөзсіз. Зымыран 13 мың шақырымға дейін шабуылдап, Қытайдың ядролық арсеналына көмек беруге қауқарлы.
Қазіргі таңда жаңа Dong Feng-41 континентаралық зымыраны зерттелуде. Егер қытайлық ғалымдар сәтті нәтиже көрсетсе, зымыран 15 мың шақырымға дейінгі аралықта кез келген нысанды жоюы мүмкін. Бұл өнертабыс елдің әскери әлеуетін ұлғайтары анық.
Мұның алдында, нақтырақ айтсақ, 2006 жылы 11 700 шақырымға жететін Dong Feng-31 жарыққа шыққан еді. Қытай 1980 жылы шыққан орта қашықтықтағы Dong Feng-4 зымыранын қару-жарақ базасынан алып тастауға тырысқан болатын, алайда 5 500 шақырымға дейін шабуылдай алатын зымыранның артықшылығы қолданыс уақытын ұзартты.
Теңіз күштерінде Ju Lang-2 ерекше. Зымыран 2015 жылдан бері сүңгуір қайықтарға орналастырылып, 9 мың шақырым қашықтыққа дейін әскери шабуыл жасауға мүмкіндік беруде.
Келесі қару-жарақ түрі – Dong Feng-16, Dong Feng-17 баллистикалық зымырандары. Алғашқысы 2015 жылы кең тарап, 1 мың шақырымға дейін шабуылдайтын әлеуетін көрсетті. Кейінгісі 2019 жылдан бастап қолданысқа еніп, 12 мың шақырымға дейін атқылайтын шамасын білдірген.
Ал Dong Feng-26 баллистикалық зымыраны 4 мың шақырымға жетеді. Бұл – Қытайдағы жоғары дәлдікпен қарапайым жарылғышты да, ядролық зарядты да тасымалдай алатын алғашқы зымыран. Құрылымы тасымалдау құрамын жылдам ауыстыруға мүмкіндік бергендіктен, зымыран көпсалалы қару түрі ретінде салмаққа ие.
Сөз соңында «Дозорный», «Сармат», «Восточный ветер» деген эпостық поэма тармағы емес, қатыгез қару атауы екенін тағы бір айтқан жөн. Қатігездігі сол, зымырандар бүтін қаланы жұтып, ел мен халықты қырғынға ұшыратуы ықтимал.
