Жаңа мұнай-химия — қауіпсіз, цифрлық, тиімді
АСТАНА. KAZINFORM — Қазақстанның мұнай-химия саласы жаңару кезеңіне қадам басты. Бұл сала бұрын ұзақ уақыт бойы назардан тыс қалып, экологиялық тұрғыдан әлсіз деп саналатын. Қазір ол өнеркәсіптік дамудың жаңа бағытына айналып келеді.
Индустрияның жаңғыруы: экологиялық тәуекелден тұрақты дамуға дейін
2024 жылы елімізде мұнай-газ-химия өнімдерінің көлемі 540 мың тоннаға жетіп, бір жыл ішінде 50% өсім көрсетті. Химиялық өнімдердің экспорты $2 млрд-тан асып, 13% артты.
Жаһандық энергетикалық ауысу аясында Қазақстан алдына айқын мақсаттар қойды: 2030 жылға қарай жаңартылатын энергия көздерінің үлесі 15%-ға, ал 2060 жылға дейін көміртегі бейтараптығына жету. Мұндай жағдайда мұнай-химия саласы кедергі емес, керісінше — ресурсты үнемдейтін, тұрақты экономикаға көшу жолындағы маңызды құрал ретінде қарастырылады.
Экология — басым бағытқа айналды
Көміртегі шығарындыларын азайту — еліміздің өнеркәсіптік саясатының басты міндеттерінің бірі. Мұнай-химия кәсіпорындары парниктік газдарды ұстап қалу (CCS) және қайта өңдеу кезінде шығарындыларды азайтуға бағытталған энергетикалық жүйелерді жаңғыртуға инвестиция салып жатыр.
Мысалы, 2024 жылы Қазақстанда пластик қалдықтарын қайта өңдеу деңгейі 18%-ға жетті. Бұл көрсеткішке өндірушілердің кеңейтілген жауапкершілігі (EPR), мемлекеттік қолдау және инфрақұрылымның дамуы әсер етті. 2030 жылға дейін бұл көрсеткішті 40%-ға жеткізу жоспарланған.
Саланы дамыту үшін 2024–2030 жылдарға арналған жол картасы аясында жалпы құны $15 млрд болатын алты ірі инвестициялық жоба қарастырылған. Бұл жобалар 3500-ден астам тұрақты және 16000-ға жуық уақытша жұмыс орнын құрып, экономикалық, технологиялық және экологиялық серпін бермек.
Цифрлық өндіріс — тиімділік пен бақылаудың кілті
Бүгінгі мұнай-химияның негізі — цифрлық технологиялар. Цифрлық егіздер (виртуалды модельдер), онлайн-мониторинг жүйелері, жасанды интеллект және автоматтандырылған басқару құралдары өндірістік процестерді нақты уақытта бақылауға, энергия шығындарын қысқартуға, жабдықты тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Атырау мен Павлодар облыстарындағы зауыттарда негізгі параметрлер онлайн бақыланады. Бұл жүйелер өндіріс сенімділігін арттырып, экологиялық көрсеткіштердің тұрақты мониторингін қамтамасыз етуде.
IHS Markit дерегінше, цифрлық платформалар мен АІ технологиялары жоспардан тыс тоқтап қалуды 25–30%-ға, ал энергия шығынын 12–15%-ға дейін қысқартуға көмектеседі. Қазақстанда 2016 жылдан бері 150-ден астам цифрлық жоба іске асырылды, ал соңғы үш жылда цифрлық трансформацияға құйылған инвестициялар $7 млрд-тан асты.
Шетелдік серіктестік — тәжірибе мен технология
Мұнай-химия саласының дамуы халықаралық ынтымақтастық арқылы жүзеге асырылуда. Ең ірі жобалардың бірі — Атырау облысында жылына 1,25 млн тонна полиэтилен өндіретін кешеннің құрылысы. Бұл жобаны «ҚазМұнайГаз», Қытайдың Sinopec және Ресейдің СИБУР компаниялары бірлесіп жүзеге асыруда. Кешен 2028–2029 жылдары іске қосылады деп жоспарланған.
Жоба энергияны үнемдейтін шешімдер мен экологиялық бақылау жүйелерін қамтиды. Сонымен қатар, бұл кешен жергілікті жеткізу тізбектерін қалыптастыру мен жаңа мамандарды оқыту орталығына айналады.
СИБУР-дың мұндай жобалардағы тәжірибесі мол. Мысалы, Тобольскідегі ZapSibNeftekhim кешенінде цифрлық егіздер мен АІ технологиялары өндірістік тиімділікті арттырып, экологиялық ашықтықты қамтамасыз етті. Осындай әдістер қазақстандық жобаларда да бастапқы кезеңнен енгізілуі мүмкін.
Қорытынды: индустрияның жаңа беті
Қазақстанның мұнай-химия саласы енді тек пайдалы өнім шығарумен шектелмейді. Ол — жасыл технологиялар, цифрлық шешімдер және халықаралық стандарттарға негізделген жаңа индустриялық мәдениеттің айнасы. Бұл өзгеріс тек саланың емес, тұтас экономиканың жаңа деңгейге көтерілуін білдіреді.
Қазақстанның тәжірибесі көрсетіп отыр: дәстүрлі салаларды жаңғырта отырып, экономикалық өсім мен экология арасында ымырасыз тепе-теңдік орнатуға болады. Цифрлық құралдар мен халықаралық серіктестіктің арқасында еліміз тұрақты дамудың жаңа парадигмасын қалыптастырып келеді.
