Жеке құрамды әлеуметтік қамтамасыз ету әрқашан басымдыққа ие болады – вице-министр
АСТАНА. KAZINFORM – 19 қазан – Құтқарушылар күні. Кәсіби апаттық-құтқару қызметі осыдан 29 жыл бұрын, яғни 1995 жылы Мемлекет басшысының Жарлығымен құрылған. Мереке қарсаңында төтенше жағдайлар вице-министрі Кеген Тұрсынбаевпен сұхбат құрған едік.

- Ең алдымен, тұрғындарды құлақтандыру шараларынан бастайықшы. Қазақстандықтар төтенше жағдай кезіндегі іс-қимыл туралы қаншалықты хабардар?
- Халықты төтенше жағдайлардан қорғау жөніндегі басты іс-шаралардың бірі - уақтылы хабардар ету, яғни табиғи және техногендік сипаттағы қандай да бір қауіпті факторлардың туындауы немесе туындау қаупі туралы құлақтандыру.
Елімізде «Баршаның назарына!» төтенше жағдайлардың қаупі немесе туындауы және қалыптасқан жағдайдағы іс-қимыл тәртібі туралы ақпараттық хабарламалар беру мақсатында 3 640 құлақтандыру құрылғысы (оның ішінде 2092 – сиреналық-сөйлеу құрылғысы және 1548 – электр сиренасы) істейді.
Сонымен қатар хабарландыру телерадио хабарларын тарату операторларының арналарын ұстап қалу жолымен жүзеге асырылады.
Қолжетімді құралдардың бірі - ұялы байланыс абоненттерінің қысқа SMS-хабарламаларын жаппай тарату. Алайда қолданыстағы технология техникалық тұрғыдан жедел таратуды жүзеге асыруға мүмкіндік бермейді. Өйткені SMS-хабарлама бір сағат ішінде орташа есеппен 200 мыңнан 350 мыңға дейін абонентке ғана жеткізіледі, бұл орташа есеппен 4-тен 6 сағатқа дейін уақыт алады.
Қазіргі уақытта «Darmen» мобильді қосымшасы пайдаланылады, ол нақты таңдалған облыс аумағындағы халықты 2-4 секунд ішінде уақтылы хабардар етуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Айта кету керек, «Darmen» қосымшасымен магнитудасы 6 және одан жоғары жер сілкінісі болған жағдайда Алматы қаласының тау етегінде орналасқан сейсмологиялық белгі бергіштер іске қосылған кезде тұрғындар смартфондарына тиісті хабарламаларды автоматты режимде жіберу бойынша функционал іске асырылды. Биыл осы қосымша арқылы дауылды ескертулер, автотрассалардың жабылуы, сабақтардың тоқтатылуы және басқа да 9 244 рет SMS жолданды.
АҚШ, Жапония және Израиль халқын құлақтандыру саласындағы халықаралық тәжірибені назарға ала отырып, ЦДИАӨМ-нің үйлестіруімен биылғы тамызда Cell Broadcast технологиясын пайдалана отырып, халықтың мобильді құрылғылары және елдегі барлық ұялы байланыс операторларының желілері арқылы Mass Alert халықты орталықтандырылған шұғыл жаппай құлақтандырудың автоматтандырылған жүйесі енгізілді. Бүгінгі таңда Алматы қаласының әкімдігі бұл жүйені бүкіл мегаполис аумағында және қала шекарасынан 10 км қашықтықта іске қосты. Сонымен қатар жер сілкінісі кезінде 5,5 және одан жоғары балдан бастап автоматтандырылған ерте ескерту жүйесімен Mass Alert интеграциясы толығымен орындалды. Енді оны ел аумағында қолдану мәселесі пысықталып жатыр.
Сонымен қатар халыққа арналған ақпарат ведомстволық интернет-ресурстарда («Жедел ақпарат» модулінде) және әлеуметтік желілердегі ТЖМ бөлімшелерінің ресми аккаунттарында (Telegramm, Instagram және т.б.) орналастырылады. Сонымен бірге бұқаралық ақпарат құралдарын, ішкі істер органдарының жедел-қызметтік автокөліктерін, адамдар көп жиналатын объектілердің дауыс зорайтқыш қондырғыларын тарту, аула-ауланы аралау және басқа да қосымша хабарлау тетіктері бар.
- Ал адамдарды төтенше жағдай кезіндегі іс-қимылға нақты дайындау жағы қалай?
- Жалпы ТЖМ аумақтық бөлімшелері табиғи және техногендік сипаттағы ТЖ кезіндегі іс-қимыл қағидалары бойынша халық арасында тұрақты негізде ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізеді.
Жер сілкінісі кезіндегі іс-қимыл алгоритмі бойынша (эвакуация, халықты жинау орындары, үй-жайдан шығу жолдары, пәтердегі қауіпсіз орындар, тұрмыстық электр құралдарын өшіру, дабыл шабаданындағы бар заттар)бойынша түсіндіру жұмыстарының бірыңғай форматы әзірленді. Жер сілкінісі кезіндегі бірінші кезектегі іс-қимылдар туралы ақпаратты жеткізуде және қауіпсіздік мәдениетін арттыруда халықтың қамтылуын ұлғайту мақсатында адамдар жаппай баратын объектілерде, өнеркәсіптік және әлеуметтік объектілерде, ұйымдарда, білім беру және денсаулық сақтау мекемелерінде, МИБ пен ПИК тарту арқылы тұрғын үй секторында іс-шаралар өткізіледі. Жалпы жыл басынан бастап халықты жер сілкінісінің туындауына дайындау мақсатында 22 916 сейсмикалық жаттығу өткізілді.
Биылғы жылдың басынан бастап ТЖМ аумақтық бөлімшелері 3 млн дана түрлі үгіт материалын шығарды, 3 мыңнан астам бейнеролик әзірледі, еліміздің қалалары мен аудандарының билбордтарында азаматтық қорғау саласында 1 мыңнан астам материал орналастырды, ТЖ іс-қимылдары бойынша 12 мыңға жуық ақпараттық-анықтамалық стенд ресімделді, білім беру ұйымдарында ел бойынша 1 млн. астам оқушыны қамтумен 7 мыңнан астам интерактивті сабақ өткізілді.
Төтенше жағдайлар кезіндегі іс-әрекеттерді оқыту тақырыбындағы сауалнамалар «Еgov mobile» мобильдік қосымшасындағы «Сауалнамалар» бөліміне енгізілді.
Қосымша балалардың дербестік дағдыларын дамыту және ықтимал қатерлерді бағалау мақсатында ТЖМ Оқу-ағарту министрлігімен өзара ынтымақтастық туралы меморандумдар жасасты. Білім алушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, 1-ден 11-сыныпқа дейінгі білім беру процесінің оқу бағдарламасының пәндеріне балалардың қауіпсіз мінез-құлқының негіздерін зерделеу біріктірілген. «Жеке қауіпсіздік» сабақтары келесі оқу жылында «Біртұтас тәрбие» бағдарламасында қосымша қарастырылған.

- Жүйені жақсарту үшін қандай жаңа жобалар немесе бастамалар жоспарланып отыр?
- Жыл басында кездескен проблемаларды ескере отырып, бірқатар жаңа ТЖМ жобалары іске қосылды. Жалпы ТЖ-ның алдын алу және оларды жою жүйесі қайта қаралды. Осыған байланысты заманауи құралдармен және технологиялармен жабдықталған, мониторинг жүргізуге және жағдайды болжауға мүмкіндік беретін Командалық орталықтың Республикалық жедел штабы жаңғыртылды. Жаңа басқару тактикасы қолданылды. ТЖМ ұйымдық-штаттық құрылымы өзгертілді. Қайталанатын көмекші қызметтері бар, артық басқару буындары бар көп сатылы құрылым орталықтандырылып, Мемлекет басшысының келісімін алды.
Мемлекеттік органдар мен әкімдіктердің дайындығына тексеру жүргізу арқылы алдын алу мәселелерінде бақылауды жүзеге асыру функциялары бар Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті құрылды.
Құрылыстың құнын едәуір арзандатуды және іске асыру мерзімдерін қысқартуды көздейтін тез салынатын конструкциялардан өрт сөндіру деполарын салу жобасы енгізілді. Алғашқы бірегей жоба биыл Астанада іске асырылды, өрт сөндіру депосы 4 айда салынды.
Батыс өңірінің стратегиялық маңыздылығын ескере отырып, ТЖ-ға шұғыл және жедел ден қою және қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін Каспий теңізінде «Теңіз жасағы» АҚ құрылды.
ТЖ аймақтарында, оның ішінде шет мемлекеттерде гуманитарлық жүктерді сүйемелдеу және қорғау, сондай-ақ басқару пункттерін күзету, әскери бөлімдерде терроризмге қарсы операцияларға қатысу жөніндегі міндеттерді орындау мақсатында ТЖМ «Айбат» арнайы мақсаттағы бөлімшелері құрылды.
Сапалы техникамен және киім-кешекпен жарақтандыру бойынша әлеует артып келеді. Құтқарушылардың нысанды киім-кешектерін жақсарту бойынша пилоттық жоба іске қосылды, ол күнделікті де, қызмет көрсету жағдайында да пайдалануда оң нәтиже көрсетті.
Астана, Алматы және Павлодар қалаларының су айдындарында жүзу шекараларын анықтау және батып бара жатқан адамдарды ерте табу жүйесі енгізілді. Шомылу кезеңінде алғаш рет дауыс зорайтқыш құрылғылары бар ұшқышсыз ұшу аппараттары, сондай-ақ түнгі көру аспаптары пайдаланылды, бұл мониторингті 24 сағат бойы жүзеге асыруға мүмкіндік берді.
Халық арасында өрт профилактикасы қайта қаралды. Қағаз үгіт-профилактикалық материалдардан цифрлық жеткізгіштерге көшу жүзеге асырылды. QR кодтар мен LED экрандарды пайдалана отырып, алдын алудың заманауи әдістері енгізілді.
Ахуалды мониторингтеу процестерін автоматтандыру және цифрландыру бойынша бірқатар жобалар іске қосылды, интерактивті картаны қолдана отырып, ТЖ геоақпараттық жүйесі, ТЖ дамуын болжау, эвакуациялау пункттерін таңдау және цифрлық қауіпсіздік паспорттарынан мәліметтер алу мүмкіндігі ашылды.
Биылғы жылы енгізілген табиғи өрттердің тұтану ошақтарын ерте анықтау жүйесі жедел әрекет етуге және ел экономикасына елеулі залал келтірмеуге мүмкіндік берді. Қарағанды, Ақмола, Қостанай, Павлодар және Абай облыстарының орман алқаптарында; жарылу қаупі бар мұздақ көлдерде; жерді қашықтықтан зондтау және мониторинг жүйелеріне; Астана қаласының «Sergek» қалалық бейнебақылау камералары мен датчиктеріне тәулік бойы онлайн-қолжетімділік қамтамасыз етілді.

- Елімізде төтенше жағдайлардың қандай түрлері өзекті және министрліктің оларға дайындығы қалай?
- Төтенше жағдайлар маусымдық сипат алады. Мысалы, қазіргі уақытта тұрғын үй секторында өрттердің басым бөлігі орын алатын жылыту кезеңі өзекті болып отыр. Сондай-ақ өрт қауіпті кезең және алдағы қысқы кезеңге дайындық жалғасып жатыр.
ТЖМ жылыту кезеңінде өрттердің, адамдардың қаза болуы мен жарақаттануы қаупін азайту мақсатында халықпен профилактикалық жұмыс, оның ішінде ақпараттық-түсіндіру жұмыстары жүргізіледі. Жеке тұрғын үй қорының өртке қарсы жай-күйін бақылау қолданыстағы мемлекеттік заңнамада көзделмеген (өтініштер мен шағымдарды есепке алмағанда). ТЖМ тек түсіндіру жұмыстарын жүргізеді, оның барысында қызметкерлер үйлерді аралайды және тұрғындардың келісімімен үй-жайлар тексеріліп, ұсыныстар беріледі және нұсқаулар беріледі. Өрт қауіпсіздігін бұзушылықтар анықталған кезде әкімшілік шаралар қолданылмайды.
Жыл сайын жылыту кезеңіне дайындық шеңберінде (15 тамыз - 15 қазан) халыққа пештерді орнату жөніндегі талаптарды түсіндіру бойынша өрт қауіпсіздігі акциясы өткізіледі.
Халықтың әлеуметтік осал топтарына ерекше назар аударылады. Әкімдіктермен бірлесіп әлеуметтік осал санаттар тұратын 101 мың тұрғын үй есепке қойылды, бүгінде олар 98% профилактикалық жұмыспен қамтылды, 278 мың адамға нұсқау берілді. Сонымен қатар, өткен жылыту маусымдарының тәжірибесіне сүйене отырып, профилактикалық жұмыстар автономды жылыту жүйелерімен байланысты жазатайым оқиғалар қаупі бар тұрғын үйлерді қамтиды. Мәселен, 220 мыңнан астам үй аулаларды аралап, 580 мыңға жуық адамға нұсқау берілді.
Тұрғын үй секторында анықталған бұзушылықтар барлық жерде бірдей - тазартылмаған мұржалар, ақаулы электр желілері және жылыту пештері.
Өрт белгі бергіштерін орнату қауіпсіздікті қамтамасыз етуде және қауіпті факторларды ерте анықтауда маңызды рөл атқарады. Ағымдағы жылдың 1 маусымынан бастап жеке тұрғын үйлерде 8 мың тұрғын үй орнатылды. 2016-2024 жылдардағы жылыту кезеңдерінде 53 датчик іске қосылды, олар іс жүзінде 245 адамның өмірін сақтап қалды.
Азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесінің 2024-2025 жылдардағы қысқы кезеңдегі төтенше жағдайларға дайындығы ағымдағы жылдың 10 қазанында төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі ведомствоаралық мемлекеттік комиссияның отырысы шеңберінде қаралды. Өңірлердің әкімдіктеріне қысқы кезең басталғанға дейін азаматтық қорғаудың аумақтық кіші жүйелері күштері мен құралдарының қысқы кезеңнің қауіп-қатерлеріне және төтенше жағдайлардың туындауына ден қоюға дайындығы мәселесін қарастыра отырып, төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою жөніндегі комиссияның отырыстарын өткізу тапсырылды.
2024-2025 жылдардағы қысқы кезеңдегі төтенше жағдайларға жедел ден қою мақсатында ТЖМ бұйрығымен саны 37,4 мың адам және 13,6 мың бірлік техника болатын азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесінің күштері мен құралдарын топтастыру бекітілді, орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдардың міндеттері айқындалды.
Ел өңірлерінде 1 548 жылыту пункті дайындалды. Сонымен қатар қолданыстағы 40 трассалық медициналық-құтқару пункті жылыту пункттері ретінде пайдаланылатын болады.
Азаматтық қорғау қызметтерінің басқару органдарының, күштері мен құралдарының қысқы кезеңдегі ТЖ-ға ден қоюға дайындығын бағалау үшін 2024 жылғы 21-22 қараша аралығында «Қыс-2024» РКШОЖ өткізу жоспарланған. Оқу-жаттығудың басшылық штабы Ақмола облысында. Оқу-жаттығу шеңберінде қысқы кезеңде, оның ішінде автожолдарда төтенше жағдайлар туындаған жағдайда уәкілетті органдардың іс-қимыл алгоритмі пысықталатын болады.
- Әлемдік тәжірибені ескере отырып, төтенше жағдайлардың алдын алу және жою стратегиясына өзгерістер енгізу жоспарда бар ма?
- Иә, әрине. Әрбір нақты адамнан әлемдік қоғамдастыққа дейінгі барлық деңгейлерде апаттардың алдын алу мәдениетін арттыру қажет.
Әлемдік тәжірибені ескере отырып (Австралия, АҚШ, Канада) Қазақстанда орман өрттерін мониторингілеу және болжау үшін спутниктік жүйе пайдаланылады.
Биыл енгізілген табиғи өрттердің тұтану ошақтарын ерте анықтау жүйесі жедел әрекет етуге және ел экономикасына елеулі залал келтірмеуге мүмкіндік берді. Қарағанды, Ақмола, Қостанай, Павлодар және Абай облыстарының орман алқаптарында; аса серпінді мұздақ көлдерде; Жерді қашықтықтан зондтау және мониторинг жүйелеріне; Астана қаласының «Sergek» қалалық бейнебақылау камералары мен датчиктеріне тәулік бойы онлайн-қолжетімділік қамтамасыз етілді.
Апаттардың алдын алу шараларының тиімділігі, әрекет ету жылдамдығы және зардап шеккен аймақтарды қалпына келтіру уақтылы қаржыландыруға байланысты. Міндетті сақтандыруды енгізу, тұрақты инфрақұрылымға инвестициялар салу, резервтік қорларды құру және халықаралық қаржыландыруды тарту – осы шаралардың барлығы апаттардың салдарын азайтуға және халықты қорғауды қамтамасыз етуге көмектеседі.
ТЖ саласындағы әлемдік тәжірибеге сәйкес сақтандырудың екі түрі қолданылады – міндетті (Жапония - жер сілкінісі, АҚШ - су тасқыны) және ерікті (Австралия – орман өрттері мен құрғақшылық, Германия – су тасқыны және дауыл).
Биыл Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі Қазақстан үшін апатты тәуекелдерден мүлікті сақтандырудың оңтайлы моделін әзірлеу үшін Азия Даму Банкінен техникалық көмек тартты.
Қазіргі уақытта апатты оқиғалардан сақтандыру моделін айқындау бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр, содан кейін одан әрі апатты оқиғалардан сақтандыруды енгізу және қолданыстағы нормативтік құқықтық базаға өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі жол картасы әзірленіп бекітіледі.
Түркия Республикасындағы ірі жер сілкінісі мен Ресей Федерациясындағы Төтенше жағдайларды жою тәжірибесін ескере отырып, Министрлік төтенше жағдайларды жоюға дайындалған еріктілерді тарту бойынша жұмыс жүргізіп жатыр.
Волонтерлікті дамытудың және қолдаудың 2024-2026 жылдарға арналған Жол картасы шеңберінде Қостанай облысы ТЖД базасында ТЖ-ға ден қою саласында волонтерлердің мобильдік тобын құру жөніндегі пилоттық жоба іске асырылды.
Мобильді топқа іріктеуден кәсіби авариялық-құтқару қызметтерін даярлау бағдарламасы бойынша оқудан өткен 15 үміткер өтті. 2025 жылдан бастап осы бағдарлама бойынша барлық өңірлерде ТЖ департаменті мобильді топтарды даярлауды бастайды.
Әр түрлі құтқару операцияларының нәтижесі көбінесе тартылатын күштер мен құралдардың санына ғана емес, сонымен қатар қолданылатын технологияларды таңдауға да байланысты. Өрт сөндірушілер мен құтқарушылардың қызметіне кеше фантастикалық болып көрінген түрлі инновациялық технологиялар мықтап енді. Бүгінгі таңда ірі өрттерді сөндіру, іздестіру-құтқару жұмыстарын жүргізу пилотсыз ұшу аппараттарын, тепловизорларды, импульсті сөндірудің рюкзактық жүйелерін және өртті сөндіру және құтқару құралдары саласындағы басқа да инновацияларды міндетті түрде қолдана отырып жүзеге асырылады. Мысалы, ұлттық стандарты ТМД елдерінің стандарттарына сәйкес келетін өрт сөндірушінің жауынгерлік киімі. Алайда, біз озық елдердің үлгілерімен салыстырып, өрт сөндірушілерімізді «жауынгерлік жағдайда» сынауға бердік және олардың ескертулері бойынша киімнің қолданыстағы форматын өзгерттік. Ол жеңілірек, ыңғайлы, эргономикалық болды, нәтижесінде өрт сөндіруші тапсырмаларды орындауға аз энергия жұмсайды, демек ол аз шаршайды және жұмысты көбірек орындай алады.
Өзгерістер көлденең бетіндегі мұнай негізіндегі заттарды сөндіру үшін қолданатын өрт көбігіне де әсер етті. Әлемдік өндірушілердің жаңа әзірлемелері («CAFS» және «NATTISK» жүйелері) көбікті төмен қарай ағып кетпей, тік бетке жабысып, жанып жатқан үй-жайлардың төбелері мен қабырғаларын сөндіруге мүмкіндік береді.
Өрт сөндіру техникасы да жетілдірілуде, егер бұрын көпқабатты ғимараттарда өртті сөндіру үшін бізге автоцистерналар мен автожарыстар қажет болса, қазір біз «екі – бір» әмбебап техникамен-автожарыс-цистернамен жарақтандыра бастадық. Бұл арнайы машиналардың аз санын тарта отырып, кеңірек тапсырмаларды тиімді орындауға болады.
Министрліктің өрт сөндіру бөлімшелерінің қарулануында 90-ға жуық ұшқышсыз ұшу аппараттары бар, олар бастапқы кезеңде өрт ошақтарын уақтылы анықтауға, Төтенше жағдайлар орындарына аэровизуалды барлау жүргізуге, ірі орман және дала өрттерінің таралуына жол бермей, өрттерді жою жөнінде жедел шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.
Бірқатар өңірде қазандықты температуралық белсендірілген судың көмегімен объектілерді уақытша немесе авариялық жылумен қамтамасыз етуге, сондай-ақ өрттерді бу-су қорғаныш перделерімен сөндіруге қабілетті агрегатпен жарақтандырылған көп мақсатты өрт-құтқару машиналары бар. Бұл технология арқылы көбік қолданбай LVZ-мен өртті сөндіруге болады.
Ел аумағындағы көптеген қауіпті нысанды (мұнай базалары, оқ-дәрі қоймалары) ескере отырып, өрт сөндірушілер үшін қауіпсіз жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында бүгін ТЖМ бөлімшелерін роботты қондырғылармен жарақтандыру бойынша жұмыс істеп жатырмыз.
Биыл министрлік өрттерді сөндіруге және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған қазіргі заманғы 4 роботты өрт сөндіру кешенін сатып алуды жоспарлап отыр.

- Көрші мемлекеттердің аумағында төтенше жағдай болып, содан Қазақстанға қауіп төнетін жағдайлар жиі кездеседі...
- Шекаралас елдердегі төтенше ведомстволардың кезекші қызметтерімен өзара іс-қимыл (Ресей, Қырғызстан, Өзбекстан, Қытай Халық Республикасы) бекітілген ақпараттық өзара іс-қимыл регламенттері мен алгоритмдеріне сәйкес күн сайын телефон байланысы, Telegram мобильдік қосымшасы және электрондық пошта бойынша жедел ақпарат алмасу жүзеге асырылады, бұдан басқа, апта сайын «vinteo» қосымшасын бейнежазбаға қосу арқылы техникалық тексеру жүргізіледі. Трансшекаралық төтенше жағдайлар қаупі төнген және туындаған кезде кезекші-диспетчерлік қызметтер арасында барлық қолда бар байланыс құралдары бойынша Командалық орталықтың жедел кезекшісі дереу хабардар етеді.
- Басқа елдермен тәжірибе алмасу жағы қалай?
- Азаматтық қорғау саласында Қазақстан Республикасы 38 халықаралық шарт жасасты, оның ішінде 22 екіжақты және 16 көпжақты. Осы келісімдер шеңберінде біздің қызметкерлер Ресей, Қытай, Беларусь, Әзірбайжан, Өзбекстан және т.б. елдердің әріптестерімен төтенше жағдайлардың алдын алу және оларды жою саласында тәжірибе алмасады.
Жапония, Корея, Германия және БҰҰ, Халықаралық Азаматтық қорғаныс ұйымы, ТМД, ШЫҰ сияқты халықаралық ұйымдардың елдік ынтымақтастық агенттіктері шеңберінде біздің қызметкерлер көпжақты форматта семинарлар мен тренингтерге үнемі біліктілігін арттырып отырады.
Өздеріңіз білетіндей, Жапония жер сілкінісіне төзімді құрылыс, халықты оқыту және ерте ескерту саласында үлкен тәжірибе жинады. Мәселен, осы жылдың басында біздің министрліктің делегациясы табиғи апаттардың, оның ішінде жер сілкіністерінің алдын алу бойынша тәжірибе алмасу және зерттеу мақсатында Жапония Халықаралық ынтымақтастық агенттігі ұйымдастырған Жапонияға таныстыру сапарымен барды.
Халықаралық Азаматтық қорғаныс ұйымы жыл сайын Египет, БАӘ, Сербия, Сауд Арабиясы, Ресей және басқа да алдыңғы қатарлы елдерде ТЖ саласындағы түрлі тақырыптар: тау-кен құтқару операциялары, су астындағы іздеу жұмыстары, биік ғимараттардағы өрт сөндіру, апат кезінде зардап шеккендерді автокөліктерден алу бойынша оқу курстарын өткізеді, оған ҚР ТЖМ қызметкерлері қатысады. Қазақстанда ит өңдеушілерді, сүңгуірлерді оқыту және ҰҰА пайдалану бойынша бірнеше рет АҚХҰ курстары өткізілді.
Сондай-ақ Ресей, Беларусь, Қырғызстан төтенше ведомстволарының бірлескен алқалары шеңберінде өртті сөндіру, ТЖ-ның алдын алу және оларды жою, өзара құлақтандыру, ғылыми қызмет және кадрлар даярлау, ТЖ жүйесіндегі қадағалау қызметі саласында бірлескен оқу-жаттығулар, тренингтер, семинарлар өткізу көзделген жұмыс жоспары бекітіледі.
Биыл Қазақстанның ҰҚШҰ-ға төрағалық етуі шеңберінде біз Алматы облысындағы ҚР ТЖМ «Жартасты қала- Астана» оқу – жаттығу полигонында ҰҚШҰ-ның «Скала-2024» төтенше ведомстволарының құтқару бөлімшелерімен жаттығулар өткіздік.

- Төтенше оқиға болған жерге құтқарушы бірінші болып жетіп, жетіп қана қоймай, өз өмірін қауіпке тіге жүріп, өзгені аман алып қалуға барын салады. Бұл – өзіндік бір романтикасы бар, нағыз ер азаматтарға лайық кәсіп. Алайда құтқарушының әлеуметтік жағынан жеткілікті деңгейде қамтылмай келе жатқанын көп естиміз...
- Иә, қазіргі жағдайда шешілуі қажет мәселелердің бірі - құтқарушының беделін көтеру. Өз өмірін қауіп-қатерге тігетін адамдар, олардың да жанұясы, балалары, жақындары мен туыстары бар. Сондықтан, бұл мәселе өте маңызды. Жеке құрамды әлеуметтік қамтамасыз ету әрқашан басымдыққа ие болады: жалақыны көтеру, тұрғын үй мәселелерін шешу, медициналық қамтамасыз ету және басқа да мәселелер назарда.
Азаматтық қорғау органдары қызметкерлерінің мәртебесін арттыру үшін олардың әлеуметтік қорғалуын күшейту - бірінші кезектегі міндет. Бүгінгі таңда Парламент Мәжілісінде «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне азаматтық қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасы қаралуда, онда азаматтық қорғау органдарының қызметкерлерін әлеуметтік қамтамасыз етуге бағытталған нормалар көзделген. Атап айтқанда, заң жобасымен мыналар ұсынылады: АҚҚ қызметкерлеріне ағымдағы тұрғын үй төлемдерін жүзеге асыру; қызмет бойынша ауысқан кезде қызметкерге және оның отбасы мүшелеріне көтерме жәрдемақы төлеу; бюджет қаражаты есебінен қызмет бойынша ауысқан кезде қызметкерге өз мүлкін тасымалдауға, сондай-ақ теміржол, су, автомобиль көлігінде, оның ішінде көшіп келген отбасы мүшелерінің жол жүруіне жұмсалған шығындарды өтеу онымен бірге; төтенше жағдай жарияланған жерде, сондай-ақ төтенше жағдай немесе соғыс жағдайы кезінде міндеттерді орындау кезінде қызметкерлерді ақшалай ынталандыру.

- Өрт сөндірушілер қазір қанша еңбекақы алады?
- ТЖМ қайта құрылған сәттен бастап құтқарушылардың мәртебесін арттыру үшін ҚР Үкіметімен бірлесіп еңбекақыны кезең-кезеңімен арттыру жүргізіліп жатыр. Мәселен, 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап өрт сөндірушілердің лауазымдық жалақысы 50%-дан 60%-ға дейін көтерілді, төтенше жағдайларға жедел ден қоюға тұрақты дайындығы үшін өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметінің қызметкерлеріне лауазымдық жалақысының 10% мөлшерінде үстемеақы енгізілді.
- Министрлік қызметкерлеріне еңбекақы төлеу мен жеңілдіктер жүйесіне өзгерістер енгізу жоспарда бар ма?
- 2025 жылғы 1 қаңтардан бастап барлық күштік органдардың еңбекақы төлеудің жаңа жүйесіне 2 кезеңге көшуі жоспарланып отыр (2025-2026 жылдары): 2025 жылы жоғарылату қызметкерлер мен әскери қызметшілерге, азаматтық қорғау органдарының әскери қызметшілеріне ТЖМ орталық аппараты (көмекші қызметтер), Төтенше жағдайлар департаменттері (көмекші қызметтер), М. Ғабдуллин атындағы Азаматтық қорғау академиясы мен әскери бөлімдер. 2026 жылы азаматтық қорғау органдарының барлық қызметкерлері мен әскери қызметшілерінің жалақысы 1%-дан 23%-ға дейін өседі (2025 жылмен салыстырғанда).

- Кейінгі жылдары өз міндеттерін орындау кезінде қанша қызметкер қайтыс болды? Қаза тапқандардың отбасыларына қандай қолдау көрсетіледі?
- Иә, мұндай статистика жүргізіледі, өкінішке қарай еліміз тәуелсіздік алғалы бері қызметтік борышын атқару кезінде ТЖМ-нің 73 қызметкері қаза тапты.
Қаза тапқан қызметкерлердің отбасыларына жан-жақты қолдау көрсетіледі. Қызметкер қайтыс болған жағдайда асырауындағы адамдарға немесе мұрагерлерге соңғы атқарған лауазымы бойынша алпыс айлық ақшалай қаражат мөлшерінде біржолғы өтемақы төленеді. Сондай-ақ жерлеу үшін олардың үш айлық ақшалай қаражаты мөлшерінде біржолғы ақшалай өтемақы беріледі.
Балаларға кәмелеттік жасқа толғанға дейін немесе күндізгі оқу орнын бітіргенге дейін, сондай-ақ жұбайына асыраушысынан айрылу бойынша жәрдемақы төлеуге қарамастан, соңғы атқарған лауазымы бойынша ақшалай қаражаттың қырық пайызы мөлшерінде ай сайынғы ақшалай төлем жүзеге асырылады.
Сонымен қатар қаза тапқан қызметкерлердің отбасыларына маңызды күндерді мерекелеу қарсаңында өткізілетін салтанатты іс-шараларға шақыра отырып, тұрақты негізде материалдық көмек көрсетіледі.
Қайтыс болған қызметкерлердің балаларын қолдауға ерекше назар аударылады, ҚР, РФ және Беларусь ТЖМ арнаулы оқу орындарында оқу үшін білім беру гранттары беріледі. Бүгінгі таңда қаза тапқан қызметкерлердің 4 баласы жоғарыда аталған оқу орындарының курсанттары болып табылады.
Сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар мен кәсіпкерлердің қолдауымен қаза тапқан 6 қызметкердің отбасыларына пәтер берілді.
- Техника жағына қарай ойыссақ, ТЖМ техникасының ескіргенін жиі естиміз. Қазір бізге не жетіспейді? Материалдық-техникалық базаны жақсарту үшін қандай қадамдар жасалып жатыр?
- Ведомство қызметкерлердің әлеуметтік қамсыздандырылуын жақсарту, материалдық-техникалық жарақтандыруды нығайту, бірегей өрт сөндіру деполары мен жатақханалар, құтқару станцияларын салу, авиация паркін жаңарту бағытында жұмыс жүргізіп келеді.
Сондай-ақ лизингтік қаржыландыру шеңберінде 11 әуе кемесі мен 282 арнайы техника сатып алу жоспарланған. Қазіргі уақытта L-410 ng орташа қашықтықтағы 4 турбовинтті ұшақты жеткізуге шарт жасалды, 4 Ка-32А11ВС тікұшағын және 3 Ми-8АМТ тікұшағын сатып алу бойынша Мемлекеттік сатып алу веб-порталында сатып алулар жарияланды, өтінімдерді қабылдау сатысында 2024 жылғы 29 қазанға дейін тұр. Арнайы техниканы сатып алу бойынша саны - 282 (10 атау). Сатып алуды ҚР ТЖМ (ТЖД) 20 аумақтық бөлімшесі жүргізеді.
- Жалпы, ТЖМ-ға қанша қаражат бөлінеді?
- Биылға ТЖМ-ға республикалық бюджеттен 224,0 млрд теңге, оның ішінде азаматтық қорғау объектілерін салуға - 29,7 млрд теңге, материалдық-техникалық жарақтандыруға - 33,0 млрд теңге бөлінді.

- Абай облысындағы қайғылы оқиғадан, биылғы алапат су тасқынынан кейін қандай қорытындылар жасалды?
- Табиғи өрттердің туындау қаупін болдырмау және азайту мақсатында заңнамалық және практикалық шаралар кешені іске асырылып жатыр. Атап айтқанда, Экология министрлігімен бірлесіп ТЖ-ға (табиғи өрттерге) ден қою кезінде алгоритм әзірленіп бекітілді, онда мүдделі мемлекеттік органдардың күштері мен құралдарын тарту мен арттырудың егжей-тегжейлі тетігі көзделген.
ТЖМ мен Экология министрлігі арасында «Орман өрттерін сөндіруге мемлекеттік өртке қарсы қызметті тарту тәртібі туралы» келісім бекітілді. Алғаш рет осындай тәртіп өңірлер әкімдіктерімен де орнатылды. Бұл аумақтық қызметтердің өзара іс-қимылын регламенттеуге мүмкіндік береді.
Министрлік өрт мониторингіне және уақтылы ден қоюға басты назар аударды.
ТЖМ-нің жаңғыртылған ахуалдық залы іске қосылды, онда жағдайды болжау, модельдеу және талдау бойынша цифрлық сервистер шоғырланған, сондай-ақ мүдделі мемлекеттік органдар өкілдерінің тәулік бойы кезекшілігі қамтамасыз етілген.
Өрт қауіпті жағдайды бақылау үшін «Ертіс Орманы» резерваттарының, «Бурабай», «Медеу» табиғи парктерінің және Қостанай облысы әкімдігінің ормандарының мониторингі жүйелері қосылған. Жану нүктелерінің орналасқан орнын анықтау үшін Экология министрлігінің «Орман» және «Табиғат» жүйелері қосымша енгізілді.
«Қазгидрометтің» болжамды деректерінің талдауы енгізілді, бұл ұшқышсыз ұшу аппараттарының көмегімен найзағай разрядтарына уақтылы жауап беруге мүмкіндік береді. Космомониторинг деректері бойынша жылу нүктелерінің координаттары пысықталып жатыр. ТЖМ күштерімен орманшылықтарда жедел әрекет ету топтары ұйымдастырылды, барлығы ұшқышсыз ұшу аппараттарымен жабдықталған.
Үнемі дайындықта су төгетін құрылғылары бар авиация бар, оның бір бөлігі орман аймақтарында шоғырланған.
Тәжірибелік пысықтау үшін жыл сайын республикалық командалық-штабтық оқу-жаттығулар өткізіледі. Орман шаруашылықтарымен 400-ден астам өрт-тактикалық оқу-жаттығу өткізілді.
Мониторингпен қатар, ормандарда ереже бұзушыларды анықтау бойынша шаралар қабылданып жатыр. 4,5 мың адамнан тұратын 879 мобильдік топ құрылды, олар 17,5 мың рейд жүргізді, 45 млн теңгеге 4 мың адам әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Бұл адам факторы бар өрттердің санын азайтуға мүмкіндік берді. Айта кетсем, орман өрттерінің саны және олардың ауданы 2,5 есеге азайды.

Су тасқынының салдарын талдай отырып, министрлік іс-шаралар кешенін жүргізіп жатыр.
Біріншіден, құтқарушыларды нысанды киім-кешекпен және арнайы құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету қайта қаралды. Сатып алынған форма сапасымен және міндеттерді орындауға ыңғайлылығымен ерекшеленеді.
Екіншіден, сапалы арнайы автомобиль және инженерлік техниканы, оның ішінде жүзу құралдарын, ұшақтар мен тікұшақтарды сатып алу жүзеге асырылады.
Біз ұшқыштарды түнде ұшу мен қиын ауа-райында оқытуды жоспарлап отырмыз.
Үшінші, ТЖ-ны жоюға арналған күштер мен құралдарды жедел үйлестіру үшін министрліктің командалық орталығы жаңғыртылып, заманауи жабдықтармен жарақтандырылды.
Бір мезгілде барлық ведомстволық бағынысты мекемелерді бір аумақтық бөлімшеге біріктіру арқылы министрлікте басқарудың нақты вертикалын құру үшін ұйымдастырушылық-штаттық іс-шаралар жүргіземіз. Бүгінгі таңда шашыраңқы және қажетті жағдайлары жоқ құтқару қызметтеріне ерекше назар аударылады. Осыған байланысты тәсіл қайта құрылып, өрт сөндірушілер, дәрігерлер мен құтқарушылар орналасқан бірегей өрт сөндіру депосы құрылуда. Бұл жеделдікті арттыруға және азаматтарды құтқару бойынша уақтылы шаралар қабылдауға мүмкіндік береді.
Төртіншіден, Президенттің тапсырмасы бойынша бақылау функциялары берілген Төтенше жағдайлардың алдын алу комитеті құрылды. Енді халықты төтенше жағдайлардан қорғау жөніндегі іс-шараларды орындамағаны үшін әкімшілік шаралар қабылданатын болады.
Бесінші, су тасқынынан келтірілген залалдың ауқымын ескере отырып, мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп мүлікті төтенше жағдайлардан сақтандыру тетігі пысықталуда.
Алтыншыдан, өңірлерде алдын алу іс-шаралары, қорғаныс бөгеттері мен қорғандарын салу және нығайту, өзендердің қауіпті учаскелерінде түбін тереңдету және жағалауды нығайту жүргізіледі.
Сондай-ақ қайталап өтсем, Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша биылғы жылдың тамыз айында төтенше жағдайлардың алдын алу саласындағы іс-шараларды орындау мәселелері бойынша орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдарға қатысты бақылау жөніндегі функцияны ұсына отырып, ТЖМ Төтенше жағдайлардың алдын алу комитет құрылды.