Әкімдердің жұмысын көрсететін KPI қалай есептеледі
АҚТӨБЕ. KAZINFORM — Елімізде әкімдердің жұмысы KPI көрсеткіші бойынша бағаланады. Оның түрлері де баршылық. Биыл тағы бір критерий енгізілді, ол — отбасылардың әл-ауқатын көтеру. Әкімдер KPI көрсеткіші жоғары болуы үшін «D» және «Е» санатындағы жағдйы мүшкіл отбасылардың әл-ауқатын көтеруге тиіс. Жыл аяқталып келеді. Әкімдер алдына қойған мақсатқа жете ала ма? KPI көрсеткіші тағы қандай салалар бойынша анықталуы тиіс? Kazinform тілшісі депутат, қоғам белсендісі мен саясаттанушыдан сұрап білді.
Осы уақытқа дейін әкімдердің жұмысын бағалайтын KPI-дың бірнеше түрі енгізілді. Мәселен 2022 жылы наурызда әкімдердің азық-түлік қауіпсіздігін қаншалықты қамтамасыз еткеніне қарай KPI бекітілетіні белгілі болды. Оның орындалуын Ауыл шаруашылығы және Сауда министрліктері қадағалауға тиіс.
Сол жылы маусымда Үкімет әр әкім 10 мың адамға шаққанда 100 жаңа жұмыс орнын ашуға міндетті екенін, соған қарап оның жұмысына баға берілетінін жеткізді.
Сонымен қатар KPI көрсеткіші әр әкімнің аймаққа қанша инвестиция тарта алғанына қарай есептелетіні бар. Биылғы 5 наурызда Премьер-Министрдің орынбасары — Ұлттық экономика министрі Нұрлан Байбазаров әр әкім мен министрге инвестиция тартуына қарай арнайы талаптар қойылғанын айтқан болатын.
Ал биыл шілдеде Үкімет басшысы Олжас Бектенов «Отбасының цифрлық картасы» мен ондағы көрсеткіштер әкімдердің KPI көрсеткішіне тура әсер ететінін айтты.
Бұл жүйе Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне жүктелді. Қазір платформа Астанадағы орталықта басқарылғанымен өңірлерде білім, жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармаларында мамандар кіріп, бақылау мүмкіндігін алған.
Ал енді осы қаптаған KPI-дің орындалуын тексеріп, соны орындай алмаған әкімді жұмыстан босатқанын естіген ешкім жоқ.
KPI көрсеткішіне бірнеше критерий қосу керек — депутат
Қазір елімізде облыс әкімдерінің рейтингін жасайтын түрлі институттар мен қорлар бар. Олар түрлі көрсеткішке сүйеніп, өз ұсынысын да айтып жатады. Бұл жолы депутаттар мен қоғамдық кеңес мүшесінің де пікірін тыңдап көрдік. Олар да өз ұсынысын айтты.
— KPI көрсеткішін қарап отыратын сарапшылар бар. Экономика, инвестиция тарту, шағын және орта бизнес, білім мен денсаулық бойынша Үкімет параметр қояды. Көрсеткішке жетуін, орындалмай қалған жұмыстарын бақылап отырады. Мен үшін, қалалық мәслихат төрағасы ретінде тұрғындардың бағасы маңызды. Олар көтерген сұрақтар шешілсе, инфрақұрылым, жол, мектеп салу, аурухана құрылысы, аула жөндеу секілді көзге көрінетін жұмыстарды бағалау талабы болса, халық қателеспейді деп ойлаймын. Ал индикаторлық бағаны мониторинг жасайтын арнайы мамандардың бағалағаны дұрыс. Ең алдымен индикатор дұрыс бекітілуі керек. Тапсырма сол басшыға тікелей байланысты ма, байланысты емес пе? Сонда ғана қорытынды шығаруға болады, — деді Ақтөбе қалалық мәслихатының депутаты Анар Даржанова.
Оның айтуынша, рейтингті анықтау кезінде әлеуметтік кәсіпкерлікті де қосқан жөн. Бұл — кәсіпкерлердің де ұсынысы.
— Маған кәсіпкерлік саласы жақын. Әлеуметтік кәсіпкерлікті рейтингтердің біріне кіргізсе деп ойлаймын. Ол кезде жаңа бағытқа көп көңіл бөлінер еді. Себебі заңның өзі 2021 жылы қабылданды. Заң жаңадан қабылданған кезде дұрыс жұмыс істеп кетуі үшін бейімдеу керек. Қазақстан бойынша әлеуметтік кәсіпкерлермен кездестіп, кәсіпкерлерден осындай нақты ұсыныс болды. Мүгедектігі бар азаматтар, қандастар, табысы аз отбасылар, зейнеткерлікке жақындап жұмысқа тұра алмай жүрген адамдар, жазасын өтеп шығып, еңбекке араласа алмағандар, мұның бәрі Әлеуметтік кәсіпкерлік туралы заң жұмыс істегенде шешіледі. Мен тізімге енгізу керек деген ойды құптаймын, — деді Анар Даржанова.
Ал Ақтөбе облыстық қоғамдық кеңес мүшесі Ерлан Тәтімовтің айтуынша, әкімдердің жұмысы әлеуметтік және саяси бағытта бағалануы қажет.
— Аймақтың перспективтік жоспары болуы керек. Қызметкерлердің кәсіби құқығын сақтандыру қажет деп ойлаймын. Келіп, жұмысқа кіріскен адам біреуге ұнап, біреуге ұнамайды деген болмауы керек. Ал екіншісі, маманға әлеуметтік жағынан жағдай жасалуы тиіс. Маманды тұрғын үймен қамту, қолдау маңызды, — деді Ерлан Тәтімов.
Қоғамдық кеңес мүшесі аймақтар арасында әділ бәсеке болғаны дұрыс деп есептейді. Әрі сауалнама жүргізу кезінде тек қаламен шектелмей, аудан, ауылға барған жөн.
— Бұл жерде лобби және немқұрайлық бар. Екеуі бір-біріне қарама-қайшы. Кейде бір ауыл өз адамын қолдап кетеді. Бұл кезде критерий басқаша болуы тиіс. Іскерлігіне басымдық беріліп, халықпен жұмыс істеуіне баса назар аударса жақсы. Ал адамдардың немқұрайлы болмай, көмектесіп, жанашырлық танытқаны дұрыс. Осы кезде жұмыс нәтижелі болады, — дейді Ерлан Тәтімов.
Бақылау болса әкімнің жұмысы да жинақталады — саясаттанушы
Әкімдердің KPI көрсеткіші жұмысты жүйелеуге көмектеседі. Бұл — Қ.Жұбанов атындағы АӨУ аға оқытушысы, саяси ғылымдар кандидаты Асхат Кеңесовтің пікірі.
— Біріншіден, KPI керек. Өйткені билікті және бақылауды сақтап қалу үшін қажет. Қазір облыс, қала әкімдері тағайындалады. Егер олар сайланса, онда бақылаудың қажеті жоқ болатын еді. Тағайындалғаннан кейін оларды міндетті түрде бақылау керек. Сайлағанның өзінде бақылау маңызды деп ойлаймын. Пайдасы қандай? Есеп беру барысында, халық алдында, Үкіметке есеп беру барысында жинақылық болады. Шығын аз болуы да мүмкін. Екіншіден, жұмыстың бағыты анықталады. Бақылау болған соң қай жерде минус, қай жерде плюс бар екенін білуге болады. Әкімдік көрмегенді министрлік көруі мүмкін деген сөз бұл. Бақылау болған соң жұмысы жинақталады деп айттым. Бірақ мұның минустары да бар. Ол — қаржылық тәуелділік. Сонымен бірге жемқорлықтың өсуіне әкелуі мүмкін. Яғни, есеп беру барысында таныс-тамырға басымдық беруі мүмкін. Тәуелсіз компаниялар мұнымен айналыспайды. Мұны министрлік пен квазисектордағы компаниялар сараптайды. Тәуелсіз компания барса, шындық ашылады. Ол әкімдікке тиімді емес. Қазір есептеу барысында рейтингтің логикалық қорытындысы жоқ болып тұр. Мәселен Асхат Шахаров рейтингте жоғары тұрғандардың бірі. Шын мәнінде проблема көп. Ақтөбе облысында болған су тасқынын еске алыңыз. Бір жағынан түпкілікті біржақты қарауға болмайды. 30 жыл бойы жиналған проблеманы бір күнде шеше де алмайды. Шешу үшін уақыт керек. Сондықтан көрсеткіш санға емес, сапаға бағытталса дейміз. Сапалық көрсеткішке келісемін. Сандық 50 үй салынды, 20-ы жөнделді. Ол маңызды емес. Маңыздысы — «Бір жылдан соң үй құлап қалмай ма?» деген сұрақтың жауабы, — деді саяси ғылымдар кандидаты Асхат Кеңесов.
Kazinform саясаттанушының ұсынысын да сұрады.
— Біріншіден, жемқорлық. Екіншіден, экономикалық өсім. Үшіншіден, азаматтардың қоғамдық істерге араласу деңгейі. Әсіресе жастардың, белсенді азаматтардың. Облыстық қоғамдық кеңес бар. Соған шынайы азаматарды қосу керек. Төртіншіден, саяси бәсекелестікпен күрес демократиялық тұрғыда өтуі керек, — деді Асхат Кеңесов.
Әлеуметтік жағдайды бағалайтын KPI қалай есептеледі?
Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жанында Еңбек ресурстарын дамыту орталығы бар. «Отбасының цифрлық картасы» жобасын құрастырып шығарған да — осы орталық мамандары. Жүйенің жұмыс істеуін осы ұйым бақылайды. Еліміз бойынша бірыңғай базаға кіру үшін жергілікті жерлерде мамандарға «кілт» берілді.
— «Отбасының цифрлық картасы» негізі 5 санатқа бөлінеді. «А» санаты — ауқатты. Яғни, тұрмысы жақсы. «В» санаты — қанағаттанарлық. «С» санаты — қанағаттанарлықсыз. «D» санаты — дағдарыс. «Е» санаты — шұғыл, — деді Ақтөбе облыстық жұмыспен қамту және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының бөлім басшысы Ақсұлу Жұбаназарова.
Әкімдер KPI көрсеткіші жоғары болуы үшін «D» және «Е» санатындағы отбасылардың әл-ауқатын көтеруі тиіс. Жұмыспен қамту, тұрғын үй мәселесі, тіпті медициналық мекемеде тіркеуде тұру, сақтандырылуы да маңызды рөл атқарады.
— Санат әр отбасына балл қою арқылы беріледі. Балл берудің критерийі өте көп. Тұрғын үйі, бала саны, кірісі мен несиесі де ескеріледі. Несиені өтемегеніне 90 күн асып кетсе де бөлек критерий қарастырылған. База бәрін автоматты түрде есептеп, қорытындысын шығарады. Бәрі 27 ақпарат базасын интеграциялаған кезде анықталып тұр мұны. Ал біз ештеңе өзгерте алмаймыз, тек көріп отырамыз, — деді Ақсұлу Жұбаназарова.
ҚР Премьер-министрі Олжас Бектенов елімізде өмір сүру сапасын жақсарту жөнінде кеңес өткізген кезде «Біз әкімдердің адамдардың әл-ауқатын жақсартуға қосқан үлесін нақты бағалау критерийіне көшеміз. Индикаторлардың орындалу мониторингі тұрақты болады. Біз онлайн режимде динамиканы көріп, қорытынды жасаймыз», — деп атап өтті.
Үкімет онлайн динамиканы көріп отыр, әкімдіктерге нақты тапсырма да жүктелді.
Әзірге оны орындай алмаған өңірлерге қандай шара қолданылатыны белгісіз.
