Әлемде ең көп сатылатын көлік. Қазақстанда электромобильдің болашағы қандай?
Әлемде жыл сайын электрокарға сұраныс артып жатыр. 2023 жылы электромобиль әлемдегі ең көп сатылған көлік болды. Былтыр 10 миллионнан аса «дөңгелекті гаджет» сатылды. Қазақстанда да бұл көлікті таңдайтындар көбейіп келеді. Оған статистика дәлел – былтыр электромобильдер 10,4 есе артты. Оның үстіне мәжілісмендер бұл көлікке қатысты заңнамаға түзетулерді қабылдады. Демек инфрақұрылым реттеліп, қуаттайтын станциялар да ашылады және басқа қажеттіліктер жолға қойылады. Еліміздегі электромобильдердің болашағы қандай, бұл туралы сарапшылар не дейді? Жалпы бензин немесе электр, қайсысы тиімді? Kazinform тілшісінің материалынан оқыңыз.
Әлемдегі ең көп сатылатын көлік
Соңғы 5 жылда электромобильдер сатылымының қарқыны жоғарылады. statista.com мәліметінше, 2022 жылы сатылым 6,61 миллионнан 10,64 миллионға дейін өсті, яғни көрсеткіш 30 пайыздан асты дегенді білдіреді. Бұл үрдіс жалғасады деп болжанып отыр. Сарапшылар, 2028 жылға қарай 17 миллионнан астам электрокар сатылады деп күтуде.
Сөйтіп, былтыр электрокарлар сатылымда көш бастап, әлемдегі ең көп сатылған көлік болды.
Қазақстанда 2023 жылы электромобильдер саны 10,4 есе өсті
Бұл үрдіс Қазақстанда да жалғасты. 2022 жылы елімізде небәрі 570 электромобиль болса, ал бір жыл ішінде 7 680-ге дейін көбейді.
Сарапшылардың пікірінше, бұған қазақстандықтарға көліктің экологиялық таза түріне көшуі үшін мемлекет беретін квота себеп болды. Өйткені электромобильдің атмосфераға зияны жоқ. Сондықтан мемлекет оны сатып алғанда кеден және салық төлемдерінен босататын квота берді. Міне, осыдан кейін сатып алушылар көбейді. Былтыр қаңтар-қазанның өзінде Қазақстанға квота бойынша 6 875 электромобиль әкелінді.
Берілген жеңілдіктерден бөлек, азаматтар электромобильді басқа себептермен де таңдайды. Олардың ішінде өндіргіштік, динамикалық сипаттамалар бар. Сондай-ақ, электромобильді қарапайым электр желісінен зарядтауға болады, бұл жанармай шығындарын айтарлықтай үнемдеуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, мұндай көлікте бөлшектер аз, сондықтан жиі бұзылмайды.
Мамандар электромобильдің қауіпсіздік деңгейі жоғары екенін де атап өтті. Мысалы, көліктің алдыңғы әйнегі соқтығысқанда жүргізуші мен жолаушылар ауыр жарақаттанбайды. Осылайша, электромобиль қолдануға өте қолайлы. Рас, әзірге тек қала шегінде. Себебі әзірге электромобильді қуаттайтын станциялар желісі аз.
Сондықтан сарапшылар электромобиліңіз болса, қасына қосымша бензинмен жүретін көлік болуы керек дейді.
Электромобильдер қазір үлкен қалаларда айдағанға тиімді, бірақ жүргізушінің тағы бір бензин көлігі және электрокар үшін жеке зарядтау станциясы болса ғана жақсы. Басқаша айтқанда, қазір Қазақстанда электромобиль тек қалаға – жұмысқа, дүкенге, балабақшаға, мектепке арналған көлік. Содан кейін қуаттау керек! Өзіңіздің қуаттайтын орныңыз болғаны дұрыс, оны түнде қосып, таңертең айдап кетесіз. Сонда сіз қоғамдық зарядтау станцияларға тәуелді болмайсыз. Онсыз да олар әзірге көп емес, – деп атап өтті Экспедиция ұйымдастырушысы Autotourist.kz жобасының жетекшісі Михаил Кулишин Kazinform тілшісіне берген сұхбатында.
Сондықтан, оның айтуынша, қазақстандықтардың көпшілігі үшін электромобиль жарамсыз. Жаңа көлік алған кезде адамдар бұрынғыша дәстүрлі үлгілерді таңдайды. Ал алыс қашықтыққа саяхаттауға қазір тек сұйық отынмен жүретін көліктер қолайлы. Сонымен қатар, маман электр көлігінің бағасы көпшіліктің қалтасы көтере бермейтінін ескеру керек дейді.
Көліктің қажетті жол талғамайтын сипаттамаларын, соның ішінде салмағын (электромобильдің аккумуляторы ауыр) және бұрылатын қасиеті (лакталған электромобиль бұталар мен өзен арқылы жүруі екіталай) туралы ұмытпайық. Ал содан кейін электр көлігінің бағасы. Десе де, бұл, былайша айтқанда, «қызығушылық үшін алуға» мүмкіндігі бар адамдарға арналған. Өйткені отбасында электрмен қоса, бензинмен жүретін көлігі де болуы керек. Бірақ, әрине, негізгі талап – электрмен жанармай құю станцияларының болуы, сонымен қатар оны қуаттау жылдамдығы, – деді сарапшы.
Сондықтан, оның пікірінше, алдағы 5-7 жылда электромобильдердің үлесінің артуы екіталай. Тек белгілі бір сегмент көбеюі мүмкін. Дегенмен, инфрақұрылымды ұйымдастыру арқылы оның дамуына мемлекет те, жеке компаниялар да үлес қоса алады.
Қуаттау мәселесінің мәні неде?
Электр көліктер үнемі қуатты қажет етеді. 1 -1,5 сағатқа «жылдам» қуат, 10 - 12 сағатқа «баяу» қуаттау бар. Қыста температура төмендеген сайын электр энергиясын тұтыну орта есеппен 30-40%-ға артады. Көбінесе «жылдам» қуаттауды пайдалану мүмкін емес, себебі ол батареяны тоздырады. Дегенмен, «баяу» қуаттау станциялары көп емес. Мәселен, Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, Астана мен Алматыда барлығы 50 бекет жұмыс істейді. Астанада 1160 электромобиль тіркелген, ал Алматыда электрокар 4 есе көп. Қазақстанда барлығы 112 электр қуаттау станциясы бар.
Қуаттау станцияларының тапшылығына байланысты азаматтар тұрғын үй кешендерінің жерасты тұрақтарына орната бастады. Бұл жағдайға қатысты Төтенше жағдайлар министрлігі алаңдаушылық білдірді.
Төтенше жағдайлар министрлігі азаматтардан электромобильдер мен оларды қуаттау станцияларын орналастыруға қатысты түскен көптеген өтінішті ескере отырып, елімізде оларға қойылатын талаптардың жоқтығына алаңдаулы. Бұл факт бүкіл әлемде, атап айтқанда, Қазақстанда электромобильдерге сұраныстың артуына байланысты барлық мүдделі мемлекеттік органдардың ерекше назар аударуын талап етеді, – делінген Төтенше жағдайлар министрлігінің хабарламасында.
Төтенше жағдайлар министрлігі электр көліктеріне орнатылған литий-ионды аккумуляторлардың өртке қауіпті екеніне алаңдайды.
Электр көліктеріндегі өртті сөндірудің шетелдік тәжірибесі литий-ионды аккумуляторлар қысқа тұйықталуға, істен шығуға, өздігінен тұтанып, жарылуы мүмкін екенін көрсетті... Соны ескере отырып, тиісті нормативтік-құқықтық актілер қабылданғанға дейін тұрақтардағы, көлік құралдарын қоятын үй-жайлардағы, өндірістік гараждардағы, сарай астындағы және зарядтауға арналған ашық қоймалардағы айнымалы ток зарядтау станцияларын пайдалануға жол берілмейді, – деп хабарлады Төтенше жағдайлар министрлігі.
Ішкі істер министрлігінің мәліметінше, 2 жыл ішінде 2022–2023 жылдары Алматыда 2 электромобиль өртенген.
Айтпақшы, Төтенше жағдайлар министрлігі Өрт қауіпсіздігі ережелерінің талаптары заң деңгейінде реттелгеннен кейін және әртүрлі мақсаттағы ғимараттарда электр көліктерін зарядтау станцияларын орналастыруға рұқсат ету мәселесіне қатысты мемлекеттік нормаларға қажетті талаптар енгізілгеннен кейін қайта қаралатынын атап өтті.
Электр көлігіне көшуге мемлекет қалай қолдау көрсетеді?
Бұл тақырып мемлекет үшін өте маңызды. Экологиялық таза көлікті насихаттау және оған көшу мақсатында Мәжіліс депутаттары заңнамаға электромобильдердің инфрақұрылымын дамыту мәселелерін қамтитын түзетулер енгізуге бастамашы болды.
Жуырда Мәжіліс депутаттары тиісті заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдады.
Заң жобасының негізгі нормалары жолдарды жобалаған кезде электрмен қуаттау станцияларын орнататын арнайы орын қамтамасыз етуге; егжей-тегжей жоспарлау жобасында аумақты электрмен қуаттау станцияларын салатын орындарды резервке қою мәселесін белгілеуге бағытталған. Сондай-ақ, әуежай, вокзалдарда, 1 және 2-санаттардағы тұрақты сауда объектілерінде, базар, театр, цирк, кинотеатр, мәдени-демалыс ұйымдарында, алаңдар, даңғылдарда, көшелерде электрмен қуаттау станциялары бар такси тұрағын ұйымдастыру көзделген.
Сонымен қатар, заңнамалық деңгейде көліктердің түрлерін анықтау үшін «гибридті автомобиль» және «электромобиль» ұғымдарын енгізу, кейбір тұлғаларды тұрақ орындарын төлеуден босату қарастырылған.
Электр қуаты жете ме?
Энергетика жөніндегі сарапшы Дінмұхаммед Құдайбергенов Қазақстанда электромобильдерге деген сұраныстың артуы мүмкін деген пікір білдірді.
Қазіргі ынталандыру шараларының арқасында салықтан босату, кәдеге жарату үшін ақы төлеу, тегін тұрақ, сондай-ақ үлкен баламаның пайда болуына байланысты нарықтағы жаңа ұсыныстар, сатып алуды сақтау шартымен электромобильдерге сұраныс артады, – деді Дінмұхаммед Құдайбергенов Kazinform тілшісіне сұхбатында.
Дегенмен, оның айтуынша, қазіргі кездегі электромобильдердің көбею қарқыны энергия тапшылығын тудырмайды.
Республика бойынша электр көліктер паркінің ұлғайғанын ескеру керек, олардың көпшілігі ірі қалаларда, Алматы, Астана, Шымкентте екенін тәжірибе көрсетіп отыр. Электр көлік иелерінің энергияны тұтынуының артуы жақын арада электр қуатының тапшылығына әкелмейді, өйткені экологиялық таза көліктердің үлесі әлі де көп емес – елдегі жалпы автокөлік паркінің 5%-ынан да аз, – деп санайды сарапшы.
Ол электромобильдердің үлесі кем дегенде 30%-ға жеткенде энергетикалық жүйеге әсері байқалатынын атап өтті. Содан кейін бір қаланың немесе аймақтың масштабында желіге жүктеме пайда болуы мүмкін.
Мысалы, электромобильдің жылына орташа тұтынуы шамамен 2,5-3,2 мың кВт/сағ құрайды, оны тоңазытқышпен салыстыруға болады (үйде электр энергиясын ең ірі тұтынушылардың бірі, ол жалпы тұтынудың кемінде 1/4 бөлігін құрайды) – жылына 0,2-0,3 мың кВт/сағ. Электр тасымалдау желілері мен энергетикалық жүйе объектілеріне модернизация жүргізілмесе, электромобильдер санының артуы жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін, – деді маман.
Оның айтуынша, бұл мәселе бүгінде энергия тасымалдаушы ұйымдардың орташа жасы 40 жылдан асатын көптеген ел үшін, тіпті АҚШ үшін де өзекті болып отыр.
Экспедиция ұйымдастырушы Михаил Кулишиннің айтуынша, олар электромобильдер үшін инфрақұрылым құру қарқынына ілесе ме, жоқ па, оны алдағы жылдары көреміз.
Әзірге электромобильдер біздің елде ғана емес, алыс сапарларға, экспедицияларға мүлдем жарамсыз. Қосымша қиындықтар мен кей жағдайлар саяхатты ыңғайсыз етеді. Ал кейде бұл тіпті мүмкін емес. Алдағы 5 жылда бәрі белгілі болады деп ойлаймын, – деп сөзін түйіндеді автосарапшы.
Еске салайық, Еуразиялық үкіметаралық кеңестің шешімімен электромобильдерді бажсыз әкелу екі жылға – 2025 жылдың 31 желтоқсанына дейін ұзартылды. Қазақстанға 30 мың автокөлікке квота бөлінді.
