Баланың бос уақытын тиімді ұйымдастыруға қатысты мамандар кеңесі
АСТАНА. KAZINFORM – Баланы қолына күрек ұстатып, ала таңнан қара кешке дейін қара жұмысқа жекпесек те, бірнеше үйірмеге беріп, қызығушылығын ашу артық етпейді. Керісінше, оның адам болып қалыптасуына, айналасындағылармен тез тіл табысуына септігін тигізеді. Психологтер осындай кеңес айтады.
Қазіргі бала бос уақытын қалай өткізеді: қысқаша статистика
Қазіргі уақытта балалар бос уақытын әртүрлі тәсілмен өткізеді. Олардың арасында ең кең тарағандары:
- Смартфон және гаджеттер пайдалану – әлеуметтік желілерде отыру, ойын ойнау, видео көру.
- Компьютерлік ойындар – онлайн және офлайн ойындарды ойнау.
- Спорт және белсенді демалыс – футбол, баскетбол, жүзу, велосипед тебу.
- Шығармашылық пен өнер – сурет салу, музыкамен айналысу, кітап оқу.
- Сабақ пен білім алу – қосымша курстарға қатысу, үй тапсырмасын орындау.
- Достарымен және отбасымен уақыт өткізу – серуендеу, кино көру, әңгімелесу.
Бұл мәселе маңызды, өйткені бос уақытты қалай өткізуі баланың дамуына, денсаулығына және болашақтағы әдеттеріне әсер етеді. Егер бала уақытын тек гаджеттерге арнап, физикалық белсенділікті азайтса, бұл денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін. Ал егер ол спортпен айналысып, кітап оқып, шығармашылыққа уақыт бөлсе, бұл оның ой-өрісін дамытып, болашақта пайдалы дағдыларды меңгеруіне көмектеседі. Сондықтан ата-аналар мен мұғалімдер балалардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруына көмектесуі маңызды.
Қазіргі баланың қызығушылықтары қандай?
11 жастағы Мұхтардың мүлдем бос уақыты жоқ. Ұйқысынан тұра сала үкілі домбырасын арқалап, үйірмеге кетеді. Одан басқа қосымша сабақтары тағы бар. Ал, кешкісін үзеңгілестерімен доп қуалап, футбол ойнайды.
- Мені домбыра үйірмесіне әкем әкелді. Біздің отбасымыздың барлық мүшелері музыкаға әуес. Бірақ мен домбыра үйірмесінен бөлек математика, ағылшын тілі, орыс тілі және футбол үйірмелеріне де барамын. Күні бойы сабақтан бас алмай оқу мүмкін емес. Сондықтан, футбол ойнау арқылы ойымды сергітемін, - дейді ол.
Расында, әкесі мен анасы да өнерге жақын. Бірі - мұғалім, екіншісі - тәрбиеші. Екеуі де «баланың бос уақытын тиімді ұйымдастыру – оның тұлға болып қалыптасуына септігін тигізеді» деген тәмсілді ұстанады. Сондықтан, қазірден бастап ұқыптылыққа үйренсін деп бірнеше үйірмеге қатыстырады.
- Енді өз басым баламызды екі-үш түрлі үйірмеге беріп қойдым. Бұл баланың болашақта қандай маман иесі болатынын анықтауға көмектеседі. Телефонға телміріп отырғаннан қарағанда, пайдалы іспен айналысқаны жөн. Қазақта «Балаңды аясаң, аяма» деген тәмсіл бар. Ерте бастан өзінің жалқаулығымен күресуге үйрету керек. Бұл - бағзыдан келе жатқан ұғым, - дейді Нұрболат Нұрахмет.
Баланы түрлі үйірмеге қатыстыру - әлеуметтендіру
Баланы түрлі үйірмелерге қатыстыру оны әлеуметтендіреді, яғни кез келген ортада өзін еркін әрі сенімді ұстауына ықпал етеді.
Отбасылық психолог Серікгүл Салидің сөзінше бала күніне кем дегенде 3 сағат ойнауы керек.
- Себебі, ойын оның тәрбиесіне тікелей әсер етеді. Ал, ойыннан басқа уақыты еңбек пен ізденістен тұруы керек. Осы ретте ата-аналардың рөлі маңызды. Бала кемі 10 жасқа толғанға дейін оның күнделікті немен айналысатынын ата-анасы жоспарлауы керек. Мұндай тәртіпке бала ақыл кіргенге дейін икемденіп алады, - дейді ол.
Бала өзі таңдау жасай алмайтындықтан, ата-ана шешім қабылдап, ол күнделікті тәртіпке айналатынын айтады.
- Таңертең тұрасың су тасисың, көмір шығарасың деген сияқты. Есін біліп, етек-жеңін жиямын дегенше бала осындай режимге түседі. Ерте бастан еңбекке араласып, режиммен жүріп үйренген баладан болашақта білікті маман шығады. Мұндай балалар алға қойған мақсаттарына жетпей қоймайды. Сондықтан, үйірмелерді де ата-ана өздері таңдау керек. Кейін өсе келе баланың қай салаға икемді екендігі белгілі болады. Үйде ойнағаннан гөрі үйірмеге барғанның пайдасы көп. Неге десеңіз, ол жерге біреулер келіп жатады, біреулер кетіп жатады. Жарыстарға барады жаңа біреумен танысады, - дейді Серікгүл Сали.
Біз күнделікті өмірде баламызға телефон ұстатпау керек деп дабыл қағамыз. Бірақ, психолог мамандар бұл пікірмен келіспейтіндіктерін айтады. Себебі, бала заман ағымына сай телефондағы ойындарды да ойнау керек. Бұл саусақ моторикасының дамуына жағдай жасайды әрі телефондағы стратегиялық ойындарды ойнау арқылы өмірдегі кедергілерді жеңуді үйренеді.
- Баланы компьютер, телефон ойындарынан шектеуге болмайды. Міндетті түрде ол ойындарды да бала ойнауы керек. Себебі, осы ойындарды ойнау арқылы оның саусағы жаттығады. Содан кейін мынау ойынның ішіндегі әрбір өтетін бір деңгейлері, бағындыратын нәрселерінің барлығы ертеңгі оның өміріндегі шындық болып есептеледі, - деп пікір білдірді психолог.
Қазақстанда қанша үйірме бар?
Оқу-ағарту министрлігінің мәліметіне сүйенсек, қазіргі уақытта Қазақстан бойынша 1 870 қосымша білім беру ұйымы бар. Олардың бағыттары да әр түрлі. Балалардың қызығушылықтарына байланысты жұмыс істейді.
2024 жылы қосымша білім беру қызметтерімен 3,3 млн бала қамтылған. Бұл - елдегі жалпы оқушылардың 86%-ы. Оның ішінде 2,1 млн оқушы тегін үйірмелерге барады.
Бұдан бөлек, осыдан үш жыл бұрын шығармашылық-спорттық білім беру үйірмелері қолға алынған болатын. Осы жоба аясында жекеменшік орталықтарда 546 мың бала тегін үйірмелермен қамтамасыз етілді. Бұл жұмыстарға бюджеттен 96,5 млрд қаржы бөлінді.
Заман ағымына байланысты кейбір үйірмелер онлайн форматта да қызмет көрсетеді. Олардың барлығы дерлік жекеменшік орталықтар.
Мәселен, Астанадағы әл-Фараби атындағы оқушылар сарайының өзінде ғана 125 түрлі үйірме бар. Мекеме спорт пен туризм, өнер мен білім, ғылым мен техника бағыттарын қамтиды әрі бұл жерде 13 мыңға жуық бала қосымша білім алады.
- Спорт пен өнер бағыты бойынша сұраныс көп. Негізі бірақ үш бағыт та жақсы. Бірақ көп ата-ана техниканың заманында баланы кішкене телефоннан алшақтау ұстайын деп спорт пен өнер бағыттарына көп беріп жатады. Біздегі барлық үйірмелер тегін және ақылы негізде жұмыс жасайды, - дейді әл-Фараби атындағы оқушылар сарайы директорының орынбасары Нұрсұлтан Ерімбетов.
Айта кетейік, оқушылар сарайындағы үйірмелерге балаларды mindal.kz платформасы арқылы тіркеуге болады. Ол үшін баланың ЖСН нөмірін енгізіп, электронды өтініш қалдыру қажет.
Еске салсақ, 2024 жылы қазақстандық оқушылар 35 халықаралық олимпиада мен конкурстарға қатысып, 563 медаль жеңіп алды: 77-сі - алтын, 201-і – күміс, 285-і – қола медаль, яғни әр екінші қатысушы жүлдегер атанды.
