Жаңа заң көпшілікке шектеусіз ұсынылатын ақпараттың тізбесін кеңейтеді – Ерлан Саиров

АСТАНА. KAZINFORM – Мәжіліс «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпаратқа қол жеткізу және қоғамдық қатысу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасын екінші оқылымда қарайды. Осыған байланысты Мәжілістегі аталған мәселе бойынша жұмыс тобының жетекшісі Ерлан Саировпен сұхбаттасқан едік.

- Ерлан мырза, мұнай-газ, металлургия саласындағы алпауыт инвесторлармен өнім бөлісу келісімдерін ашық жариялау туралы талаптар көп айтылады. Заң жобасында бұл мәселе қамтылған ба? Жалпы өнімді бөлісу келісімдерін халыққа қолжетімді етуге не кедергі? Қазір оны құпия ұстау ақпаратқа қол жеткізу принциптеріне қайшы деп ойламайсыз ба?

- «Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңдегі мұнай саласындағы, металлургия саласындағы көптеген келісімшарттар әлі күнге дейін жабық. Бұл Қазақстанның ұлттық мүдделеріне сәйкес келмейді» дегенге саятын пікір бар. Бұл келісімшарттардың мәтінін ашу туралы депутаттар әрқашан айтып жүр. Бірақ осы кезеңде екінші жақтың, яғни, инвесторлардың келісімінсіз бұл шарттардың мәтінін ашуға болмайды. Егер ашсақ, халықаралық деңгейде сотқа тап боламыз. Сондықтан Үкімет осыны алға тартып, бұл мәселені ашпай отыр. Әрине, ерте ме, кеш пе, бұл мәселе шешіледі. Қазақстанның ұлттық мүдделерін қалыпқа келтіріледі. Бірақ біз дайындап жатқан заңның аясында ол мәселе қарастырылмаған.

- Жаңа заңда коммерциялық құпия дейтін ұғым нақтылана ма? Өйткені кейбір кәсіпорындар қаржылық қызметіне байланысты сұрақтың бәрін коммерциялық құпия желеуімен жауапсыз қалдыратын үрдіс бар. Жаңа заң бұл мәселені қалай реттейді?

- Бұл заң аясында тек қана қоғамдық процестердегі, мемлекеттік органдардың жұмысына, іс-әрекетіне қатысты ғана ақпаратқа қол жеткізу мәселесі қарастырылған.

- Үкіметтің ішкі қолданысына арналған деректер бар. «Қызметтік пайдалану» грифі бар құжаттардың тізімін қайта қарауға жаңа заң ықпал ете ала ма? Мысалы, үкіметтік резервтің жұмсалуы ашық емес деген шағым көп.

- Кез келген мемлекеттің құпиясы болады. Менің ойымша, ол құпиялар сол күйі жабық қалуы керек. Ал Үкіметтік резервтің жұмсалуы ашық. Бұл жөнінде Мәжіліс депутаттары әрқашан мәселе көтеріп келеді. Үкімет бұл мәселе бойынша әрқашан ақпарат беріп отыр.

- Бұл заңның негізгі жаңашылдықтары қандай? Қандай жаңа нормалар енгізіледі?

- Аталған құжат елімізді демократияландырып, мемлекеттік ақпараттың ашықтығын қамтамасыз ету үшін, азаматтардың қол жеткізу дәрежесін арттыру үшін әзірленіп отыр. Заң жобасы аясында мемлекеттік органдардың халыққа қызмет көрсету сапасын арттырып, азаматтарға мемлекет жұмысының ашықтығын қамтамасыз ететін тетіктер пайда болады. Бұл – Қазақстан қоғамындағы нақты прогрессивті қадам.

Заң жобасында ақпаратқа қол жеткізу құқығын заңсыз шектеген мемлекеттік органдардың жауапкершілігін күшейу, ақпаратқа қол жеткізу саласына мемлекеттік бақылау енгізу, ақпараттың ашықтық презумпциясы мен ақпаратты проактивті түрде тарату қағидаттарын бекіту көзделген.

Сондай-ақ, мүгедектігі бар адамдардың ақпаратқа қол жеткізуіне қажетті жағдай жасауға бағытталған нормалар ұсынылып отыр. Үкімет аталған заң жобасында депутаттардың заң жобалау қызметін шектеуге бағытталған нормалар енгізуге тырысты. Депутаттардың принципті ұстанымының арқасында Конституцияға қайшы келетін бұл норма алынып тасталды.

- Мүгедектігі бар адамдар ақпаратқа қол жеткізу көрсеткішін нақты қандай норма арқылы арттырмақшысыздар?

- Мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік кәсіпорындар өз қызметі туралы мерзімдік мәліметтерді, ғылыми, оқыту-әдістемелік материалдарды, көркем әдебиетті мүгедектігі бар адамдар оқып, көріп, ести алатындай етіп ұсынуға міндеттеледі.

Интернет ресурстар да мүгедектігі бар адамдардың пайдалануына қолайлы болуы керек. Біздің оның ұлттық стандарты бар. Соған сай болуға міндеттегелі отырмыз.

Ақпараттық стендтер, өзге де көрнекі ақпаратқа мүгедектігі бар адамдар еркін қол жеткізе алуы керек. Заң жобасында осы мәселені реттейтін нормалар да ұсынылып отыр.

- Ал ақпаратты мемлекеттік тілде берудің сапасына байланысты қандай да бір нормалар бар ма?

- Мемлекеттік тілдің рөлін арттыруға бағытталған тілдерді дамыту саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі мақсаттары, міндеттері мен қағидаттары бекітілді. Яғни, бұл заң еліміздегі азаматтардың мемлекеттік органдар жұмысы туралы ақпаратты жан-жақты, толық және жүйелі түрде алуына әкелетін нақты қадам болады деп айта аламыз.

- Заң жобасында халыққа шектеусіз ұсынылуы керек ақпараттың тізбесін кеңейту мәселесі қарастырылған ба? Қарастырылса, тізбе қандай ақпарат түрлерімен толығады?

- Мемлекеттік органның инвестициялық жоспары қалай орындалғаны туралы ақпарат жалпыға бірдей қолжетімді болсын деп отырмыз. Сондай-ақ, цифрлық активтер саласының ахуалы туралы статистикалық деректер шектеусіз ұсынылуы керек.

Республикалық, жергілікті бюджеттердің, мемлекеттік активтердің жұмсалуына жүргізілген мемлекеттік аудиттің, қаржылық бақылаудың мәліметтерін ашық ете түсу көзделіп отыр. Бірақ бұл норма мемлекеттік құпияға жататын мәліметтерге жүрмейді.

Электр желілерінің кімге тиесілі екені туралы деректер де ашыққа шығарылады. Бұл норма да мемлекеттік құпияға жататын, заңмен қорғалатын құпияларға жүрмейді.

- Сізге депутат ретінде сайлаушылардан ақпараттың қолжетімділігі бойынша шағымдар түсе ме? Түссе, көбінесе қай саланың қандай проблемасына байланысты шағым айтылады?

- Депутат ретінде бізге көптеген арыз-шағым, өтініш түседі. Олардың басым бөлігі жергілікті орындардағы әлеуметтік-экономикалық және инфрақұрылымдық проблемалармен байланысты. Бұл мәселелердің бәрін біз лезде орталық мемлекеттік органдар мен, аймақтағы мемлекеттік органдармен шешеміз. Әзірге ақпараттың қолжетімділігі бойынша бізге шағымдар түскен жоқ.