Электронды темекінің зияны орасан – Дәрігер өкпе күтімі туралы кеңес берді

АСТАНА. KAZINFORM – Роза Бәкенова – медицина ғылымдарының докторы, қауымдастырылған профессор, ҚР Президенті Іс Басқармасы Медициналық орталығы ауруханасының респираторлық медицина орталығының басшысы, бас терапевт. Ол Kazinform агенттігінің тілшісіне берген сұхбатында тыныс алу жүйесі саулығын сақтау бойынша ұсынымдарын бөлісті.

– Роза Ағыбайқызы, өкпе саулығына қандай сыртқы факторлар теріс әсер етеді? 

– Тыныс алу органдарының ауруы секілді проблемалар бүкіл әлемдегідей Қазақстанда да өзекті болып отыр. Көп жағдайда бұл қалалар мен ауылдық жерлердегі экологиялық жағдайдың нашарлауымен, ең алдымен адам тіршілігімен және өнеркәсіптің дамуымен байланысты. Әсіресе соңғы жылдары түрлі жаңа вирустық инфекциялар да пайда болды. Шылым шегу, оның ішінде электронды темекі шегу сияқты зиянды әдеттердің де халық арасында кең таралуы байқалады. Әрине темекі шегудің және созылмалы бронхиттің басқа факторларының, өкпенің созылмалы ауруының, соның салдарынан адамның физикалық белсенділігін шектейтін тыныс алу жеткіліксіздігі үшін жылдар қажет екені белгілі. Ал электронды темекі шегу кезінде тыныс алу жолдары мен өкпенің зақымдануы бірнеше апта немесе ай ішінде өте тез жүреді және өкпеде ауыр бұзылулардың болуына, тыныс алу жеткіліксіздігіне және кей жағдайларда өлімге әкеледі.

Мұндағы ең өкінішті нәрсе – балалар мен жасөспірімдердің электронды темекі мен вейп шегуі жиіледі. Бұл қазірдің өзінде ұлттың денсаулығына, яғни ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіруде. Қазақстанда темекі шегуге тыйым салу туралы жақында қабылданған заң – медицина қауымының үлкен жетістігі, ел басшылығының түсінуі және қолдауы.

– Тыныс алу жүйесін сау сақтау бойынша қандай ұсынымдар бере аласыз?

– Өкпе денсаулығының маңызды шарттарының бірі – таза ауада өмір сүру және тыныс алу. Әрине қиын міндет, әсіресе кәсіби қызметі бойынша шахта секілді ластанған ауада, құс және мал шаруашылығында, құрылыстарда, диірмен және басқа да өндірістерде жұмыс істейтіндер бар. Мұндай жағдайда өкпені қорғау құралдарын – маскалар, респираторлар қолдану қажет. Кәсіпорын басшылары мұны қадағалауы керек, ал жұмысшылар ауаны ластайтын бөлшектерден, химиялық қосылыстардан және шаңнан қорғайтын құралдарды назардан тыс қалдырмауы керек.

Ауа тамшылары арқылы науқастардан жұғатын вирустық және бактериялық инфекциялардан аулақ болу керек. Қорғаныс маскалары белгілі бір дәрежеде жұғу қаупін азайтады және оны науқастармен байланыста болғандар киюі керек.

Өкпе денсаулығын сақтаудың ең жақсы тәсілі – тыныс алу жолдарының жұқпалы ауруларының алдын алу. Яғни, бұл – спортпен шұғылдану, жұмыс пен демалыстың дұрыс режимі, дұрыс тамақтану, физикалық белсенділік, ағзаны шынықтыру, тұмауға қарсы маусымдық және басқа да вакциналарды алу. Егер адамда аллергиялық риносинусит, бронх демікпесі, гиперсенсивті пневмонит болса, ықтимал немесе дәлелденген аллергендермен байланыста болудан мүмкіндігінше аулақ болу керек, дұрыс тамақтану керек.

– Өзіңіз басқаратын респираторлық медицина орталығы туралы айтып берсеңіз...

– Бұл орталық өткен жылы ашылды. Оның негізгі мақсаты – дәлелді медицина қағидаттары негізінде бронх-өкпе жүйесі аурулары бар науқастарға жоғары білікті мамандандырылған көмек көрсету. Бұл үшін бізде барлық мүмкіндіктер бар және ең алдымен жоғары дәрежелі мамандар – пульмонологтар, рентгенологтар, эндоскопистер, функционалдық диагностика дәрігерлері жұмыс істейді. Қазіргі уақытта бізде респираторлық медицина мәселелерімен айналысатын үздік мамандар тобы қалыптасты.

Біздің аурухана аз ғана уақытта ең күрделі диагноз қоюға, емдеу тактикасын және науқастарды ұзақ мерзімді бақылау бағдарламасын жасауға мүмкіндік беретін заманауи жоғары технологиялық жабдықтармен жабдықталған. Біздің орталықтағы супер заманауи технологиялардың Қазақстанда, тіпті ТМД елдерінде баламасы жоқ, олар қойылған міндеттерді сәтті орындауға көмектеседі. Медициналық орталық ауруханасының басшылығы мамандардың кәсіби деңгейін арттыру, бірегей жабдықтар сатып алу мен жаңа технологияларды енгізу үшін үлкен қаражат бөледі, оқыту іс-шараларына көп көңіл бөледі. Барлық салынған қаражат диагностика мен емдеудің жаңа технологияларын енгізу арқылы мамандардың кейінгі қызметімен өтеледі. Бұл тез диагноз қоюды және уақытылы терапияны қажет ететін науқастарды көбірек тартады.

Орталық мамандары тыныс алу органдары ауруларының кең ауқымын – бронх демікпесін, өкпенің созылмалы ауруын, бронх-өкпе дисплазияларын, вирустық және бактериялық пневмонияларды, аутоиммунды аурулардағы өкпенің зақымдануын, бронх-өкпе жүйесінің онко-патологиясын диагностикалаумен және емдеумен айналысады.

Орталықтың ғылыми-клиникалық қызметінің ең күрделі және басым бағыты – 200-ден астам клиникалық-морфологиялық нұсқалары бар өкпенің интерстициальды аурулары болып отыр. Біздің орталық – халықаралық стандарттар талаптарына сәйкес, осы мәселемен айналысатын елдегі жалғыз медициналық мекеме. Бұл ауруларды диагностикалау қиын, емдеу де қиын, болжамдары да жақсы болмайды. Олар тек өкпенің ғана емес, жүрек-тамыр жүйесінің де ауыр бұзылуларымен қатар жүреді. Бұл диагнозы бар науқастар тез мүгедектікке ұшырайды және көбінесе, өмір сүру сапасы нашарлайды.

Біз бұл орталықта халықаралық стандарттардың талаптарына сай келетін барлық қажетті диагностикалық әдістерді енгізе алдық. Диагноздар науқастардың өмір сапасына аз әсер ететін технологияларды қолданады және қысқа мерзімде қойылады.

Республика бойынша өкпенің бронхопульмональды лимфа түйіндері медиастинасы мен лимфа түйіндеріне трансбронхиалды биопсия жасайтын жалғыз орталық осында. Бұл пациенттің өмір сүру сапасын сақтай отырып, терең зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді.

Бұл орталық Қазақстанда бұрын болмаған өкпенің диффузиялық қабілетін зерттеу, бодтплетизмография, өкпенің жоғары сапалы компьютерлік томографиясы сияқты ең заманауи технологияларды енгізді. Компьютерлік томография жүргізуде өкпе тінінің ең жіңішке құрылымдарына дейін қарастыруға, терапияның тиімділігіне мониторинг жүргізуге мүмкіндік беретін бағдарламалар қолданылады. Біздің жұмысымызда клиникалық-диагностикалық, микробиологиялық зертханалар, геномдық зертхана, сондай-ақ позитронды-эмиссиялық томография көрсеткіштері бойынша орындалатын ядролық медицина бөлімі үлкен көмек көрсетеді.

Өкпенің интерстициальды аурулары өте сирек кездесетін ауруларға жатқызылғанымен, мұндай науқастар аз емес. Бұл диагнозды қою үшін сапалы жабдықтар, маңызды функционалдық сынақтар қажет. Бізге өкпенің интерстициальды ауруының нақты морфологиялық нұсқасын анықтауға көмектесетін өмір бойы өкпе биопсиясын енгізу бойынша жұмыс істеуге тура келді. Біз Қазақстанда алғаш рет прогрессивті фиброзы бар өкпенің интерстициальды ауруларын диагностикалау мен емдеудің клиникалық хаттамаларын әзірлеп, клиникалық практикаға енгіздік, антифибротикалық терапия әдістемесі алғаш рет енгізілді. Және бұл жұмыс жалғасуда.

Диагноз қойылып, терапия бағдарламасы жасалған соң, науқастар әрі қарай бақылау үшін өз өңіріндегі емдеуші дәрігерлеріне оралады. Өңірлерде шешілмейтін жағдайлар туындаған жағдайда, бұл науқастар өз проблемаларымен, сұрақтарымен бізге оралады және біз оларды емдеуді жалғастырамыз. Біз елдің кез келген аймағынан келген барлық науқастарға ашықпыз.

Орталық қызметкерлері респираторлық аурулар саласындағы жетекші мамандармен бірлесіп, өкпенің интерстициальды аурулары бар науқастардың тіркелімін әзірледі. Оны жасау үшін шамамен 2 жыл қажет болды. Интерстициальды аурулары бар барлық науқастар тізілімде ескеріледі деп үміттенеміз және ел бойынша нақты статистикалық деректерді алып, Қазақстанда осы ауыр патологияның таралуын талдай аламыз, осы науқастардың диагностикасы мен емделуін жақсарту бойынша әрі қарайғы жұмысты жоспарлай аламыз.

Сонымен қатар, біз шетелдің жетекші клиникалық орталықтарымен серіктестік қарым-қатынас орнатып келеміз. Биыл желтоқсан айында ҚР респираторлық медицина саласындағы барлық мамандарды, сондай-ақ көптеген жетекші шетелдік клиникалық орталықтарды біріктіретін Респираторлық медицинаның үшінші ұлттық конгресі өтеді. Біздің ұлттық респираторлық медицина қоғамы 2023 жылы Еуропалық Респираторлық қоғамның құрамына ұжымдық мүше ретінде кірді. Бұл бізге Қазақстанда респираторлық ауруларды диагностикалау мен емдеудің жаңа технологияларын іздеу және енгізу мақсатында халықаралық ауқымдағы іс-шараларға қатысуға мүмкіндік береді.

Өңірлік ауруханалар мамандарының жұмысын жақсарту үшін біздің орталық қызметкерлері өз тәжірибелерімен бөліседі, оқыту семинарларын, тренингтер мен шеберлік сыныптарын өткізеді. Өкпенің интерстициальды ауруларының диагностикасын оқыту үшін біз өткен жылы облыстарға 30-дан астам сапар жасадық, онда фиброзы бар өкпенің интерстициальды зақымдануларының клиникалық және компьютерлік-томографиялық диагностикасы бойынша шеберлік сыныптарын, семинарлар мен тренингтер өткіздік. Орталық базасында біліктілікті арттыру курстары өткізіледі, резиденттер оқытылады, диссертациялық зерттеулер аясында ғылыми зерттеулер жүргізіледі.