Энергетика нарығындағы бәсекелестік: қандай мәселе бар

АСТАНА. KAZINFORM — Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі электр энергиясын көтерме сату және теңгерімдеу нарығындағы жағдайды талдап, бірқатар жүйелі мәселелерді анықтады.

Талдау нәтижесінде, нарықта жоғары шоғырлану байқалды. Мысалы, Солтүстік-Оңтүстік энергия аймағында «Самұрық-Энерго» АҚ тобы 45%-дан астам үлеспен доминантты орынға ие. Ал Батыс аймақта «МАЭК», «Атырау ЖЭО» АҚ және «Karabatan Utility Solutions» ЖШС үлесі 80%-дан асып отыр.

2023 жылғы 1 шілдеден бастап іске қосылған Біртұтас сатып алушы институты тарифтерді теңестіру, делдалдарды жою және жаңа қуаттарға инвестиция тарту мақсатында құрылған болатын. Алайда, қолданыстағы заңнамада жаңа электр станциялары өндірген энергияны кепілді сатып алу тетігі қарастырылмаған. Бұл жағдай инвесторлар қызығушылығының төмендеуіне және бірқатар тендерлердің өтпей қалуына себеп болған.

Сонымен қатар, ірі өнеркәсіптік тұтынушылар тарапынан Біртұтас сатып алушы жүйесінен тыс энергия сатып алу үрдісі қалыптасқан. Жыл сайын шамамен 27 млрд кВт/сағ көлемінде энергия нарықтан тыс алынады. Бұл тұтынушылар үшін орташа баға – 9 теңге/кВтсағ, ал Біртұтас сатып алушының 2024 жылғы орташа бағасы – 18,5 теңге/кВтсағ. Осылайша жыл ішінде 15 теңгеден 20,51 теңгеге дейін өскен.

2023 жылы іске қосылған теңгерімдеу нарығы аясында да шамамен 4 млрд кВт/сағ энергия екіжақты шарттар арқылы сатылады. Бұл орталықтандырылған нарық көлемін қысқартып, импорттық қымбат энергияға тәуелділікті арттырады.

Осыған байланысты, Агенттік Энергетика министрлігіне заңнамаға бірқатар өзгерістер енгізуді ұсынды:

• жаңа электр станцияларынан энергияны кепілді сатып алу тетігін енгізу;

• топішілік жеткізілімдерді орталықтандырылған жүйеге қосу;

• теңгерімдеу нарығында делдалдарды шектеу арқылы тек көтерме тұтынушыларға қайта сату құқығын беру.

Бұл шаралар нарықтағы әділеттілікті арттырып, жаңа қуаттарға инвестиция тартуға жағдай жасауға бағытталған.

Егер осыны жаңалық немесе баспасөз хабарламасы ретінде бейімдеу керек болса – соны да жасап бере аламын.

Еске сала кетейік, бұған дейін Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі «Қазақтелеком» қызмет құнына монополиялық жоғары баға қойғанын анықтаған еді.