Еуропалық сарапшылар ШЫҰ саммиті жайлы не дейді
АСТАНА. KAZINFORM — Астанада 3-4 шілде күндері Шанхай Ынтымақтастық Ұйымының саммиті өтеді. Бұл ретте Еуропалық Одақ елдерінің сарапшылары Kazinform агенттігінің меншікті тілшісіне берген сұхбатында ШЫҰ мен Қазақстан астанасында өтетін саммит туралы пікір бөлісті.
Ресей мен Еуразияны зерттеу бойынша Берлиндегі Карнеги орталығының сарапшысы Темур Умаров:
— Еуроодақта ұйым ретінде ШЫҰ бойынша алуан түрлі пікір бар екенін түсіну қажет. Шанхай ұйымын қазіргі жаһандық тәртіпке ықтимал сын-қатер және әлемдік тәртіптің «зәкірі» немесе «тірегі» саналатын халықаралық институттарды шетке ысыруға тырысатын ұйым ретінде қарастыратындар бар. Ең алдымен, Еуропа кеңесі сияқты еуропалық институттар және БҰҰ сияқты жаһандық ұйымдар ойға келеді. Осылайша, Еуропалық Одақтың ШЫҰ-ны қауіп деп санайтын бөлігі ұйымның кез келген саммитін маңызды оқиға ретінде көреді, оны мұқият бақылайды және көшбасшылар айтқан барлық сөздерді талдап шығады.
Шартты түрде екінші топ бар, оларға ШЫҰ-ны қазіргі әлемдік тәртіпке қауіп ретінде қарастыруға тұрарлық маңызды ұйым деп ойламайтын адамдар жатады. Олардың пікірінше, ШЫҰ ішінде белгілі бір проблемалар бар.
Міне, ШЫҰ туралы Еуропалық Одақта екі ой, екі идея бар.
Гент университетінің (Бельгия) сарапшысы Джон Иргенжиоро:
— Еуропалық Одақ басқа да Батыс державалары сияқты ұзақ уақыт бойы ШЫҰ-ға қатысты жағымсыз және «жете бағаламаған» көзқарастарды ұстанды. Батыста Шанхай ұйымы бұрыннан «НАТО-ға қарсы альянс» деп аталады.
ШЫҰ-ны құруға бастамашы болған мемлекеттер расында да ұйымның халықаралық жүйеде Батысқа қарсы салмақ ретінде қызмет етуін көздейді. Дегенмен, ШЫҰ сыншылары ұйымды тиімсіз болып көрінгені үшін және әлеуетінің жоқтығы үшін тарихи түрде бағаламады.
Алайда, БРИКС-ке де қатысты осындай айыптаулар жасалған еді. Әйтсе де, БРИКС мемлекеттері долларсыздандыру бойынша үлкен күш-жігер жұмсады, бұл көпполярлы әлемдік тәртіпті жақтаушылардың негізгі мақсаты. Осылайша, ШЫҰ биылғы саммитте немесе одан кейінгі жылдары БРИКС-тің экономикалық саладағы күш-жігерін дәстүрлі түрде қауіпсіздікке бағытталған салада жалғастыра ма, жоқ па, әлі белгісіз.
Бұл жерде ШЫҰ мүшелерінің көптеген мәселелер бойынша қарама-қайшы көзқарастары немесе мүдделері бар екенін атап өту маңызды. Дегенмен, олардың барлығы ынтымақтастықтың қозғаушы күші болуды жалғастыратын көпполярлы әлемдік тәртіпке қандай да бір қызығушылық танытады. Соңғы екі жылдағы жаһандық оқиғалар мұндай қабылдауды күшейтті.
DiplomaticWorld (Брюссель) іскерлік басылымының иесі Барбара Дитрих:
— ШЫҰ құрудың бастапқы мақсаты «зұлымдықтың үш күшімен» − бұрын аймаққа қауіп төндірген терроризммен, сепаратизммен және экстремизммен күресу болды. Қазіргі уақытта ынтымақтастық кеңейді және көлік, энергетика, қаржы, инвестициялар, ауыл шаруашылығы, ақпараттық технологиялар, инновациялар және тұрақты даму сияқты салаларды қамтиды. ШЫҰ-ның икемді құрылымы ұйымға мүше мемлекеттер алдында тұрған проблемаларды шешудің анағұрлым функционалды және нақты мәселеге бағдарланған тетігін жасауға мүмкіндік берді.
Бүгінгі таңда ШЫҰ географиялық және демографиялық тұрғыдан әлемдегі ең ірі аймақтық ұйым болып саналады. Ол Еуразия аумағының шамамен 60%, әлем халқының 40% және әлемдік ЖІӨ-нің 30%-дан астамын қамтиды.
Соңғы жылдары ШЫҰ Батыстың жоқтығын және кейбір бұқаралық ақпарат құралдары мен ғылыми ортада ШЫҰ-ның Батысқа қарсы ұйым немесе НАТО-ға балама/қарсы салмақ ретінде көрсетілетінін ескеріп, батыстық бақылаушылардың қызығушылығы мен алаңдаушылығының артуына себеп болды.
Бірақ шындық мынада — ШЫҰ ережелерге негізделген халықаралық тәртіпке терең орныққан, өйткені ол 2005 жылдан бастап БҰҰ Бас Ассамблеясының бақылаушысы және Біріккен Ұлттар Ұйымының саяси мәселелерге, бейбітшілік пен қауіпсіздікке қатысты стратегиялық серіктесі.
Сонымен қатар, ШЫҰ ЮНЕСКО-мен, Дүниежүзілік туристік ұйыммен (ЮНВТО) және Халықаралық көші-қон ұйымымен әріптестік туралы ресми келісімдерге қол қойған.
Осылайша, ШЫҰ қазіргі дәрежесін өзгертуге ниетті емес. Шанхай ұйымы өзін тұрақты және икемді, қарым-қатынас, консенсусқа қол жеткізу және сенімді нығайту үшін жоғары деңгейлі көпжақты платформа ретінде дәлелдеді.
