Tasqyn жүйесі 251 өзеннің су деңгейін бақылап отыр
АСТАНА. KAZINFORM – Еліміздің бірқатар бөлігінде су тасқыны қаупі әлі күшінде. Былтыр ауқымды су тасқын болғанда, апаттың алдын алатын ақпараттық жүйе жасау идеясы айтылған еді. Осылайша мамандар көктемгі су тасқынын болжайтын Tasqyn жүйесін жасап шығарды. Жаңа жүйе жұмысымен Kazinform тілшісі танысып қайтты.
Бұл - Төтенше жағдайлар министрлігінің командалық басқару орталығы. Қазір мұнда Су тасқынына қарсы іс-қимыл штабы жұмыс істейді. Түрлі мемлекеттік орган өкілдері бас қосып, су тасқыны қаупіне қатысты ортақ шешім қабылдайды. Ол үшін «Қазгидромет» мемлекеттік кәсіпорнының деректері, Су ресурстары және ирригация министрлігінің TALSIM моделі, төрт министрлік әзірлеген Tasqyn жүйесі көмектеседі.
− Tasqyn ақпараттық жүйесі – былтырғы су тасқынынан кейін пайда болған идея. Былтыр өте жоғары қарқындағы тасқын болғанда, мемлекеттік органдар бірігіп, осындай бір ортақ ақпараттық жүйе жасау керек деген ойға келді. О баста Tasqyn - Шығыс және Орталық Қазақстанда кішкентай аудандарда ғылыми жұмыс негізінде жасалған модельдер еді. Оны былтырғы мамыр айынан бастап қолға алып, жыл соңында өндірістік қолдануға бердік. Осылайша, қазір Tasqyn жүйесі елді мекендердің ғарыштан түсірілген суреттерін, «Қазгидромет», Су ресурстары министрлігінің және жаһандық GloFAS моделінің ақпаратын жинақтайды және күн сайын 251 гидробекеттің, яғни 251 өзеннің су деңгейін бақылап отыр, − деп түсіндірді «Қазақстан ғарыш сапары» ҰК» АҚ Кеңістіктік деректерді талдау департаментінің директоры Берік Рахымжанов агенттік тілшісіне берген сұхбатында.
Оның айтуынша, 251 гидробекет бойында 330-дан астам елді мекен бар. Олар Төтенше жағдайлар министрлігі белгілеген 1 223 су басу қаупі бар елді мекен қатарында. Жыл сайын су басу қаупі бар елді мекендер анықталып, болжамға қарай ауысып отырады. Қазіргі кезде ақпараттық жүйе 251 гидробекет бойынша дерек беріп отыр.
Сонымен қатар, Tasqyn және су тасқынын болжайтын халықаралық GloFAS жүйесі интеграцияланған. GloFAS әлем бойынша қай аймақта қандай қауіп барын, қай уақытта тасқын болуы ықтимал екенін көрсетіп отырады. Мысалы, былтырғы су тасқынын болжағанда осы GloFAS жүйесі 80-85% дәл айтқан болатын. Маманның айтуынша, биыл да қаралып отырған аймақтарда су көрсеткіштері GloFAS жүйесімен шамалас болып отыр.
− Tasqyn-ға төрт дереккөзден ақпарат келіп түседі және барлық ақпарат салыстырып қаралады. Ақпарат көздері бір-бірін түзетіп отырады, яғни су деңгейінің биіктігі мен ең көп судың келетін уақыты болжанады. Мемлекеттік органдардың бір-бірімен келісіп шешім қабылдауы деген осы. Бәріміз ортақ бір уақытты белгілейміз, онымен әртүрлі саладағы мамандар келісуі керек. Содан кейін ғана бұл елді мекенде қауіп мәртебесі анықталады және сол өңір басшылығына хабар жіберіледі, − дейді Б. Рахымжанов.
Өз кезегінде елді мекендер болжам бойынша қандай іс-шара қабылдағаны туралы есеп беріп, кері байланысқа шығады. Көбінесе бұл шаралар былтыр жасалып қойған. Былтыр суға кеткен ауылдар қорғаныш төсеніштерін салды, су ағатын жолдарды тазартты. Ал цифрлық ақпараттық жүйе қосымша болжамдар беріп, су тасқыны кезеңінің қауіпсіз өтуіне атсалысады.
Tasqyn жүйесі көрші мемлекеттердің гидробекеттеріне бақылау жасамайды, дегенмен олардан келетін су жіберу жоспары мұнда да ескеріледі. Мәселен, Ресей территориясында су қоймаларынан қандай су шығыны болатыны, оның күнделікті жоспары бар. Соның нәтижесінде мамандар, мәселен Орал қаласында судың жоғары деңгейі қай күні болатынын бағамдай алады. Қазақстан халықаралық келісімдер аясында Қытай, Ресей және Орталық Азия елдерімен су тасқыны бойынша жедел ақпарат алмасады.
Алайда Tasqyn жүйесіндегі су тасқыны болжамын кез келген адам қарай алмайды. Спикер мұны ақпараттың сезімталдығымен, күнделікті өзгеріп отыратын жеделдігімен түсіндірді.
− Бұл жерде әр тараптың өз функциясы бар. «Қазақстан Ғарыш Сапары» - жүйелік интегратор, біз Tasqyn жүйесін жасап шыққан соң, әрі қарай оған мемлекеттік органдар арнайы логин-пароль арқылы кіріп, жұмыс істей алады. Өйткені өздеріңіз түсініп тұрғандай, бұл ақпарат өте сезімтал болып келеді. Өйткені су деңгейінің биіктігі, оның шығын көлемін тек мамандар ғана талқылау керек. Кез келген маман емес адам кіріп, ол жерден дұрыс емес тұжырым жасап, желіге салып жіберсе, әлеуметтік негативті әсерге әкелуі мүмкін. Сондықтан бұл тек мамандарға арналған, мамандар өздері талқылап, бір келісімге келеді, − дейді жоба авторы.
Су ресурстары министрлігінің хабарлауынша, қазір Батыс және Қостанай облыстарында су тасқынының қауіпті кезеңі аяқталды. Солтүстік, Орталық және Шығыс аймақтарда қар еріп жатыр. Ал жүйе жыл бойы жұмысын жүргізе береді.
− Су тасқынынан бөлек, жазғы қуаңшылық мәселесі бар. Ол жазда болсын, қыс, көктем, күз – жыл сайын енгізіліп отырады. Бұл деректер бізге қысқа мерзімде, ұзақ мерзімде әрбір көл-өзендерге жақсы болжам жасауға көмегін береді. Мысалы, қазір еліміздің үлкен проблемасы – Аралдың тартылуы. Тасқын ақпаратының арқасында болашақ жылдарда басқа да өзен-көлдерге анализ жасап, жақсы артықшылық береді. Қазіргі басты мақсат – әр өзен-көлге, су өтетін жерлерге датчиктерді қойып, су өлшеу деңгейі болсын, су көлемі болсын, толық деректерді жинау. Жалпы жүйе өз тиімділігін көрсетті, − дейді Су ресурстары және ирригация министрлігі Цифрландыру департаментінің бас сарапшысы Әлихан Сәлімжанов.
Айта кетейік, өңірлерде су басу қаупін азайту жұмыстары белсенді жүріп жатыр. 1 наурыздан бері Төтенше жағдайлар министрлігі мен жергілікті органдар 2 миллионнан астам текше метр су сорып, 500 мыңға жуық қапшық, 42 мың тонна инертті материал төседі. Іс-шаралар аясында 800 шақырымнан астам су бұру арықтары тазартылды.
Ал Су ресурстары министрлігі тасқын суын қабылдау үшін республиканың солтүстік, батыс, шығыс және орталық аймақтарында ірі су қоймаларынан су жіберіп жатыр. Елдің шығысы мен оңтүстігіндегі су қоймаларында су деңгейі 80 пайыздан асты.
Бұған дейін Су ресурстары және ирригация министрлігінің орынбасары Нұрлан Алдамжаров Қазақстанда тасқын қайталана бермеу үшін неше су қоймасы керектігін айтқан еді.
