Түркі әлемінің астанасы атанған Анау қаласы туралы не білеміз
АШХАБАД. KAZINFORM – Анау қаласы – Түрікменстандағы Ахал велаятының орталығы. Ашхабадқа жақын жерде орналасқан. Қала мәртебесін 2008 жылы алды. Халқының саны 30 мыңға жуық. Бүгінде бұл – инфрақұрылымы дамыған, қарқынды өркендеп келе жатқан заманауи қала.
Анаудың тарихы 7 мың жылдан асады. Қазіргі қалаға жақын жерде Анау мәдениетіне жататын көне қоныстардың қирандылары бар. Шамамен бұл өркениет біздің дәуірімізге дейінгі V-I мың жылдарда болған. Шумер өркениетінің замандасы.
Анау мәдениеті туралы алғаш рет 1904 жылы америкалық археолог Рафаэль Пумпелли саяхат жазбаларын жариялаған, ол Түрікменстанның оңтүстігіндегі шөл даладан көне қоныстардың қалдықтарын көреді.
Толық ауқымды қазба жұмыстары кеңес археологтері таңғажайып жаңалық ашқан 70-жылдары ғана басталды. Сол тұста бұл қирандылар жай қоныс емес, 161 км аумақта шашыраңқы жатқан бірнеше елді мекен жүйесі болғаны анықталды.
Елді мекендердің ішіндегі барлық ғимарат бір-бірінен бірнеше метр қашықтықта орналасқан және ұзындығы 100-150 метр шағын бөлмелерден тұрған. Ғимараттардың қалдықтары мен табылған тұрмыстық заттар Анау өркениетінің ежелгі дәуірде Орталық Азиядағы ең дамыған өркениеттердің бірі болғанын көрсетеді. Елді мекен аумағынан қыш және қыш ыдыстар, сүйек түтіктер, пышақтар мен құс тәріздес сабы бар балталар табылды. Бұл жәдігерлердің барлығы дүние жүзіндегі түрлі музейлерде, соның ішінде Анау қаласының мұражайында сақтаулы. Кейбір жақсы сақталған үйлердің қабырғаларынан әлі күнге дейін қиғаш көзді адамдардың, сондай-ақ әртүрлі әшекейлердің уақыт өте жартылай өшкен суреттерін көруге болады.
Кейбір археологиялық деректерге сүйенсек, Анау өркениетін біздің дәуірімізге дейінгі 2 мыңжылдықтың аяғында Орталық Азия аймағына келген көшпенділер қиратқан. Бірақ ежелгі дәуірде (б.з.б. III ғасыр) салынған Анау бекінісі күні бүгінге дейін сақталған. Бұл – 10 метрлік төбеде көтерілген біркелкі шеңбер. Бекіністің диаметрі – шамамен 300 м, оның айналасында мұнаралы қабырғалардың қалдықтары, сондай-ақ ғасырлар бойы толып қалған шұңқыр бар.
Бекіністен ертеректе табылған заттар Анаудың Парфиядан шыққанын көрсетеді. VII-XII ғасырларда бекініс арабтардың қолында болды, содан кейін моңғолдар қиратты, бірақ XIII ғасырдың аяғында қайтадан қалпына келтірілді. Орта ғасырларда бекініс шағын қалаға айналды.
Осы уақытқа дейін бірнеше көне ғимарат қана сақталған, олардың ішіндегі ең танымалы – Сейид Джемалитдин мешіті. Ол XV ғасырда салынған, бірақ 1948 жылғы Ашхабад жер сілкінісінен қатты зақымданып, бүгінгі күні оның қалпына келтірілген қалдықтары ғана тұр. Дегенмен, мешіт өзінің маңызын сақтап қалды және әлі туристерді де, зерттеушілерді де айтарлықтай қызықтырады. Бұған дейін мешіт кешені мешіттің өзінен, шейх Джемалиддин зираты мен биік күмбезді залдары бар екі үлкен ғимараттан тұратын. Реставраторлар кешеннің іргетасын, алаңдағы кірпішті және қабірді қалпына келтіре алды. Бірақ олардың басты табысы – алма ағашы бұтақтарымен бірге бұратылған айдаһардың қалпына келтірілген мозаикасы және мешіттің «Сұлулық үйі» деп аталғаны туралы жазу. Айдаһар бейнесі мешіттерге тән емес және бұл картинаның Орталық Азияда баламасы жоқ. Мұндай ерекше суреттің пайда болу себебі зерттеушілерді көптен бері толғандырады. Сюжеттің ең нанымды түсіндірмесін атақты археолог және өнертанушы Галина Пугаченкова берген. Ол айдаһар «XV ғасырда Анау ауданын мекендеген негізгі түрікмен тайпасының тотемі» деп есептеді... Әрине, мешітте сары айдаһардың пайда болуын өзінше түсіндіретін әдемі аңыз да бар. Оған сай, бір кездері ауыл тұрғындары айдаһарды өлімнен құтқарып қалған, сол үшін сыйға алтын алған, сөйтіп олар мешітте айдаһар суретін салған. Міне, содан бері айдаһар ауылдың тотеміне айналып, тұрғындар оған табынып, аңызды ұрпақтан-ұрпаққа жеткізіп отырады.
Айта кетсек, 2023 жылдың желтоқсан айында Әзербайжанның Шуша қаласында Анау қаласы Түркі әлемінің 2024 жылғы мәдени астанасы (ТҮРКСОЙ) ретінде салтанатты түрде жарияланды.
Еске салсақ, Ашхабадта Анау қаласының 2024 жылғы түркі әлемінің мәдени астанасы болып жариялануына байланысты іс-шаралар басталды. Ашылу салтанаты «Новруз Яйласы» алаңындағы концерт залында өтті.
