Астана–Ереван: саяси достықтан экономикалық серпінге дейін
АСТАНА. KAZINFORM — 20–21 қарашада Армения Премьер-министрі Никол Пашинян ресми сапармен Астанаға келіп, екі ел арасындағы тарихи достық пен сенімге негізделген қарым-қатынасқа жаңа серпін берді. Сапар барысында сауда-экономикалық, көлік-транзиттік, инвестициялық, ауыл шаруашылығы, цифрландыру және мәдени-гуманитарлық салалардағы келісімдер жасалып, 2026–2030 жылдарға арналған ынтымақтастық жол картасына қол қойылды. Kazinform аналитикалық шолушысы сапар нәтижесін сараптап көрді.
Астана мен Ереван арасындағы жаңа серпін
Армения — Қазақстан үшін Оңтүстік Кавказдағы стратегиялық маңызды серіктес. Екі ел ұзақ жылдар бойы саяси және мәдени байланыстарын дамытқанымен, экономикалық ынтымақтастық толық деңгейге жетпеген еді. Мұның негізгі себебі — Арменияның теңізге шыға алмауы және көршілес елдермен арадағы саяси шиеленістер, сондықтан тауар тасымалы мен логистикалық қатынастар қиынға соққан. Нәтижесінде бұрын жыл сайынғы сауда айналымы тек 7–8 миллион доллар шамасында болған.
Соңғы жылдары жағдай біртіндеп өзгеріп келеді. Жаңа көлік дәліздерінің ашылуы, транзиттік шектеулердің азаюы және Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы ынтымақтастық сауданы дамытуға мүмкіндік берді. 2025 жылдың алғашқы жеті айында екі ел арасындағы тауар айналымы 28,7 миллион долларға жетті, ал жалпы сауда көлемі 36 миллион доллар шамасында болды. Сарапшылар бұл көрсеткіштің 350 миллион долларға дейін өсуі мүмкін екенін атап отыр. Металлургия, мұнай-химия, химия және азық-түлік өнімдері саласында әлеует айтарлықтай.
ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ Экономикалық саясат жөніндегі директордың орынбасары Жанар Габдуллина екі елдің Еуразиялық экономикалық одақтың толыққанды мүшелері ретінде серіктестікті дамытуда сенімді және болжамды позицияға ие екенін атап өтті.
— Қазақстан Кавказ елдерімен дәстүрлі прагматикалық ынтымақтастық орнатады, ал өңірдегі көшбасшылармен, әсіресе Армения үшін маңызды Түркия мен Әзербайжанмен конструктивті әрі сенімді байланыс жүргізу саясатына ерекше мән береді, — деді ол.
Саясаттанушы Таир Нығманов бұл пікірді толықтырады: Астана мен Ереван арасындағы саяси сенімнің негізін Армения мен Әзербайжан арасындағы дағдарысты шешуге қатысты ортақ ұстаным құрайды.
— Баку мен Ереван арасындағы қарым-қатынастың жақсаруы жаңа мүмкіндіктер ашады. Егер бұл үрдіс жалғаса берсе, Қазақстан мен Армения арасындағы сауда мен экономикалық байланыстардың өсуіне нақты ықпал етеді. Бұрын транзитке қатысты кедергілерге байланысты мүмкін болмаған жеткізілімдерді арттыруға жол ашылады, — дейді саясаттанушы.
Оның айтуынша, ауыл шаруашылығы саласы ерекше маңызды. Қазақстан өз өнімдерін — бидай, ұн, өңделген тағамдарды — халықаралық нарыққа шығаруды күшейтуі қажет. Армения бұл тұрғыда тұрақты және сенімді экспорт бағытына айнала алады. Елдің азық-түлік қауіпсіздігі мен жеткізілімдерді әртараптандыру қажеттілігін ескере отырып, аграрлық саладағы ынтымақтастық екі ел арасындағы экономикалық байланыстардың өсуіне маңызды әсер етеді.
Келіссөздер мен ресми сапар
20 қараша күні кешкі уақытта Армения Премьер-министрі Никол Пашинян ресми сапармен Астанаға келді. Оны елорда әуежайында Қазақстан Премьер-министрі Олжас Бектенов қарсы алды. Келесі күні келіссөздер Ақордада басталды. Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Пашинянды салтанатты түрде қарсы алып, ресми делегация мүшелерін таныстырды. Құрмет қарауылы ротасының бастығы рапорт беріп, екі елдің әнұрандары шырқалды. Бұл рәсім екі ел арасындағы саяси сенім мен ынтымақтастықтың символы болды.
Президент Тоқаев сөзінде Пашинянның сапары екі елдің стратегиялық серіктестік деңгейіндегі қарым-қатынасына жаңа серпін беретінін айтты.
— Аса құрметті Никол Воваевич, Қазақстанға қош келдіңіз! Сіздің сапарыңыз екі елдің стратегиялық серіктестік деңгейіндегі қарым-қатынасына жаңа серпін береді. Қазақ халқы Армения жұртына, тарихына, мәдениетіне зор құрметпен қарайды. Сапар барысында бірқатар маңызды келісімге қол қойылады, — деді Тоқаев.
Өз кезегінде Никол Пашинян Қазақстанға ресми шақырып, қонақжайлық танытқаны үшін ризашылығын білдірді.
— Бұл сапар біздің екіжақты қарым-қатынасымызға тың серпін береді. Қос мемлекет арасындағы ынтымақтастықтың жаңа кезеңі Сіздің былтыр Арменияға жасаған ресми сапарыңыздан бастау алды. Сол сапар нәтижесінде маңызды келісімдерге қол қойылды, олардың кейбірі жүзеге асырылды, қалған бөлігі орындалу үстінде. Қазақстанға ресми сапармен келу — мен үшін зор мәртебе, — деді ол.
Осылайша, ресми қарсы алу рәсімі мен алғашқы келіссөздер екі ел арасындағы саяси сенім мен құрметтің айқын көрінісі болды. Олар екіжақты қарым-қатынасты жаңа деңгейге көтеру және нақты жобалар арқылы ынтымақтастықты тереңдету бағытында маңызды алғашқы қадам ретінде бағаланды.
Кеңейтілген құрамдағы келіссөздер
Кейін Қазақстан Президенті мен Армения Премьер-министрі екі елдің делегация мүшелерінің қатысуымен кеңейтілген құрамда келіссөз жүргізді. Тараптар алдымен сауда-экономикалық, көлік-транзиттік және инвестициялық салаларды талқылады. Бұл шешімдер тек қазіргі сауда қатынастарын жақсартуға емес, болашақта екі ел арасындағы экономикалық серіктестікті жүйелі түрде дамытуға бағытталған.
Сондай-ақ келіссөздер тау-кен өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы, цифрландыру, жасанды интеллект, денсаулық сақтау және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастыққа қатысты мәселелерді қамтыды. Әр тақырып өзара байланысып, біртұтас стратегияны құруға қызмет етті.
Қазақстан Президенті мен Армения Премьер-министрінің қатысуымен ресми делегация мүшелері 15 үкіметаралық және ведомствоаралық құжатқа қол қойды. Бұл құжаттар бұрын тек декларациялармен шектелген ынтымақтастықты нақты жобаларға айналдырудың айқын көрінісі болды.
Ең маңыздысы — 2026–2030 жылдарға арналған сауда-экономикалық ынтымақтастық жөніндегі жол картасы. Бұл құжат екі елдің экономикалық байланысын нақты жобалар арқылы жүйелендіреді, сауда мен инвестицияны дамытудың тұрақты негізін қалайды. Сонымен қатар ақпараттық қауіпсіздік, цифрландыру, жасанды интеллект және дипломатиялық инфрақұрылым саласындағы келісімдер екі елдің технологиялық ынтымақтастығын тереңдетуге мүмкіндік береді.
Ауыл шаруашылығы өнімдерінің саудасы, атом энергиясын бейбіт мақсатта қолдану, ғылым және жоғары білім саласындағы келісімдер экономикалық серіктестікті ғылыми-техникалық деңгейде бекітеді. Мәдени-гуманитарлық ынтымақтастыққа арналған меморандумдар, оның ішінде кино, өнер және кітапхана саласындағы келісімдер, екі халық арасындағы тарихи және мәдени байланысты нығайтады.
Осылайша, қол қойылған құжаттар Қазақстан мен Армения арасындағы серіктестікті тек сөз жүзінде емес, нақты істер арқылы жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Сауда-экономикалық ынтымақтастық пен инфрақұрылымдық жобалар өңірлік тұрақтылықты нығайтып, Оңтүстік Кавказдағы сенімді серіктестікті тереңдетеді, Қазақстанның аймақтық ықпалын арттырады.
Қазақстан Президенті Никол Пашинянды «Алтын Қыран» орденімен марапаттап, оның стратегиялық серіктестікті нығайтудағы еңбегін атап өтті. Кездесу барысында екі мемлекет сауда айналымын 350 миллион долларға дейін ұлғайтуға, тауар түрін көбейтуге және инвестициялық жобаларды іске асыруға келісті. Жаңадан құрылған Қазақстан–Армения Іскерлік кеңесі екі елдің кәсіпкерлерін біріктіріп, нақты жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Көлік-транзит және сауда ынтымақтастығы
Келіссөз барысында Қазақстан мен Армения өнеркәсіп, энергетика, ауыл шаруашылығы, цифрландыру, құрылыс және көлік-логистика салаларындағы серіктестікті дамытуға басымдық берді. Әсіресе көлік-транзит бағыттарының әлеуетін тиімді пайдалану маңызды деп танылды.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев атап өткендей, 2025 жылғы қарашада Әзербайжан аумағы арқылы Арменияға Қазақстан бидайының алғашқы 1 мың тоннасы жеткізілді. Бұл қадам екі ел арасындағы сауда қатынастарын нақты нығайтуға мүмкіндік берді. Қазақстан Арменияға жоғары сапалы астық пен басқа тауарларды тұрақты жеткізуге дайын. Сонымен қатар, екі ел тікелей әуе рейстерін ашып, жүк тасымалдауды ретке келтіру бойынша нақты жоспарлар әзірлеуде.
Президенттің сөзінше, көлік-транзит саласындағы ашық әрі тиімді ынтымақтастық екі елге экономикалық және саяси мүмкіндіктерді арттыруға жол ашады. Осы бастамалар Қазақстан мен Армения арасындағы стратегиялық серіктестіктің жаңа кезеңін білдіреді.
Цифрландыру, жасанды интеллект және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық
Қазақстан Президенті цифрландыру мен жасанды интеллект саласындағы ынтымақтастықтың әлеуетін атап, екі елдің техникалық тәжірибені алмасу және бірлескен жобаларды іске асыруға келіскенін айтты. Келесі жылы «Alem.ai» базасында Арменияда «TUMO Astana» халықаралық білім беру орталығы ашылады.
Сонымен қатар, екі мемлекет мәдени-гуманитарлық ынтымақтастықты нығайтуға уағдаласты: студент алмасу, медицина күндері өткізу, мәдени шаралар ұйымдастыру және маңызды қоғамдық орындарға ұлы тұлғалардың есімін беру арқылы халықтар арасындағы рухани жақындық артты.
Қорыта келе, Қазақстан мен Армения арасындағы ресми келіссөздер екіжақты қарым-қатынастың жаңа сапалы деңгейге көтерілгенін көрсетеді. Қол қойылған құжаттар мен уағдаластықтар сауда-экономикалық, көлік-транзиттік, инвестициялық, цифрландыру, ауыл шаруашылығы және мәдени-гуманитарлық саладағы нақты жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Бұл өзара іс-қимыл өңірлік тұрақтылықты күшейтіп, Қазақстанның Оңтүстік Кавказдағы стратегиялық ықпалын арттыруға жағдай жасайды.
Айта кетейік, Қазақстан мен Армения бір-бірінде медицина күндерін өткізуге уағдаласты.
