Қазақ әшекейінен «Картьеге» дейін: Астанада көне зергерлік жәдігерлер көрмесі өтті
АСТАНА. KAZINFORM – ҚР Ұлттық архиві Халықаралық әйелдер күніне орай көне зергерлік бұйымдар мен тарихи қолжазбалар көрмесін өткізді. Онда белгілі этнограф-коллекционер Бахаргүл Төлегенқызы жылдар бойы жинаған құнды зергерлік бұйымдары көпшілік назарына ұсынылды.
Халқымыз әсемдік үшін тағатын әшекейінен бастап, күнделікті тұрмыс бұйымдарына дейін сахараның сан алуан тасымен нақыштап, ою-өрнекпен көркемдеген. Халқымыздың тұрмыста қолданған ою-өрнектерін интеллектуалдық-эстетикалық дүниетанымынан туған көркемөнер туындысы деуге болады. Осылайша Б. Төлегенқызының жеке қорында қазақ даласынан табылған V-XX ғасырға тиесілі алқа, тұмарша, өңіржиек, жүзік пен сырға түрлері жинақталған.
Архив деректеріне сәйкес, 1922-1926 жылдары Қазақстан Республикасының астанасы болған Орынбор музейі қазақ даласына экспедиция жасап, қазақ киім үлгілерін арнайы жинауды бастаған. Олар Ақтөбе, Торғай, Қостанай, Орал, Гурьев және Семей, Павлодар аймақтарын аралап, көптеген ұлттық киімдер мен өрнектер, алтын-күміс әшекейлерді жинаған. Сонымен бірге, зерттеушілер олардың әр облыстағы алуан үлгідегі түрлерін, атауларын, суретін қағаз бетіне түсірген.
Сол сияқты қазақ киімдерінің түрлері мен атаулары, үй жиһазы мен өрнек әшекейлері туралы әйгілі академик Әлкей Марғұлан, Төлеу Бәсенов, Халел Арғынбайұлының еңбектері ерекше орын алады. Бұл көрмеге қазақ зерттеушілерінің, соның ішінде Өзбекәлі Жәнібеков пен Ақселеу Сейдімбектің ұлттық киімдер мен әшекей бұйымдар, асыл тастар туралы қолжазба зерттеу еңбектері де қойылды.
− Қазақ халқының өмірінде әшекей бұйымдар мен ұлттық киімдердің алар орны ерекше. Сонау Сақ заманындағы аң стилінен бастау алған зергерлік өнеріміз бүгінгі күнге дейін жүлгесі үзілмей бізге жетіп отыр. Осындай асыл мұраның шығу тарихын, философиясын ашу үшін Ұлттық архив мамандары бірқатар зерттеу жүргізіп келеді. Мәселен, «Архив-2025», «Мәдени мұра» бағдарламалары бойынша шетел архивтерінен әкелінген құжаттарда қазақ халқының әшекей бұйымдары, ұлттық киімдері, салт-дәстүрі туралы мағлұматтар бар. Жиналған құжаттарды жұртшылыққа таныстыру мақсатында белгілі этнограф-коллекционер Бахаргүл Төлегенқызымен бірлесіп, осы көрмені ұйымдастырдық, − деді ҚР Ұлттық архивінің директоры Сағила Нұрланова.
Көрменің басты құнды жәдігері – ХIX ғасырдың басында жасалған, күміспен көмкерілген былғары белдік пен Ресей архивінен табылған, сол белдікті тағып түскен әйелдің суреті болды.
− Бұл көне белдікті 2000 жылдардың басында Тараз өңірінен сатып алған едім. Ұлттық архив бүгін сол белдіктің иесінің суретін тауып, көрмеге ұсынып отыр. Бұл мен үшін өте қуанышты жағдай, тарихи бұйымдарды жинақтаудың қандай маңызды екенін тағы да дәлелдей түседі. Бүгінгі көрмеге жеке коллекциямнан 200 жәдігерді іріктеп алдық. Олардың барлығы – бай тарихымыз бен мәдениетімізден сыр шертетін көне бұйымдар. Асыл аналарымыз таққан әшекей бұйымдар, кимешектер, сәукеле, ұлттық киімдер – біздің терең тарихымыздың айғағы. Оның заманауи түрлері де қыз-келіншектеріміздің көркіне көрік қосып, сұлулығын паш ететіні сөзсіз, − деді Бахаргүл Төлегенқызы.
Бұл шараға Парламент депутаттары, зиялы қауым өкілдері, өнер жұлдыздары мен қоғам белсенділері қатысты. Өз сөзінде белгілі тележурналист Дана Нұржігіт түркі даласынан табылған жәдігерлердің тұтас әлемге ортақ құндылыққа айналғанын атап өтті.
− Қазақ бұйымдары өткен ғасырда Эрмитаж арқылы сонау Парижге дейін апарылды, онда қазақ даласындағы қорымдардан табылған біздің аң стиліндегі әшекейлер көрмеге қойылды. Сол жақтағы суретшілер, модельерлер мұны көреді. Cartier маркасындағы жолбарыс тәрізді, шеге тәрізді білезіктерді көргенде, естеріңізде болсын, қадірлі құрбылар, бұл түркі даласынан табылған көне жәдігердің жаңғырығы. Сондықтан, адамзаттың бүкіл мәдениеті бір-бірімен астасып жатыр. Бүгінгі көрмедегі аталарымыздың қолынан шыққан, апаларымыз таққан әшекей бұйымдардың бәрі – тек қазақ даласы емес, бүкіл әлем білуге тиіс жәдігерлеріміз, − деді Дана Нұржігіт.
Архив мамандарының айтуынша, қазір зергерлік өнер туралы айтқанда «алтынмен аптау», «күміспен қаптау» сияқты сөздерден әрі аса алмаймыз. Күнделікті тұрмыста да көптеген асыл тастарды «сапфир», «бирюза» секілді кірме сөздермен айтып жүрміз. Осы тұста Ұлттық архив Ақселеу Сейдімбектің жеке қорынан, қолжазбаларының негізінде «Ақселеудің асыл мұрасы» атты жинақ құрастырып шығарды. Сол жинақта бағалы тастардың қазақша атаулары көрсетілген. Жинақ жақын арада көпшілікке таныстырылады.
Еске сала кетсек, танымал зергер Берік Әлібай Иордания патшайымы таққан бойтұмардың ұлттық әшекейімізге сұранысты арттырғанын айтқан еді.
Сондай-ақ, Kazinform агенттігі Қазақстандағы зергерлік бизнес, заңды және көлеңкелі нарық туралы сараптама жариялаған болатын.
