Утиль алым, Qarmet: Қанат Шарлапаев министр тұсында несімен есте қалды?
АСТАНА. KAZINFORM — Бүгін Өнеркәсіп және құрылыс министрі болған Қанат Шарлапаев Президенттің экономикалық мәселелер жөніндегі көмекшісі қызметіне ауысты. Kazinform тілшісі 1 жылдам астам министрлік тізгінін ұстаған оның несімен есте қалғанын және маңызды оқиғаларда қандай шешім қабылдағанын сараптап көрді.
Who is Қанат Шарлапаев?
Қанат Шарлапаев 1981 жылы Ресейде дүниеге келген. Саратов әлеуметтік-экономикалық университетін, кейін Ұлыбританиядағы Крэнфилд менеджмент мектебін бітірді. Мамандығы бойынша экономист, қаржы және басқару магистрі.
Мансап жолын 2003 жылы Ресей Петрокоммерц банкінен бастағанымен, банк секторындағы қызметтік өсуі «Сити» инвестициялық банкімен тікелей байланысты. 2006-2008 жылдары «Сити» инвестбанкінің Лондон, Прага қалаларындағы Қаржы департаментінде қызмет атқарса, 2008-2014 жылдары аталған қаржы ұйымының нарықтағы акциялар жұмысы жөніндегі өңірлік дивизионының вице-президенті лауазымына дейін көтерілді. 2014-2015 жылдар аралығында «Сити» инвестбанкінің Еуропа, Таяу Шығыс және Африка бойынша Стратегиялық жоспарлау және талдау өңірлік тобының вице-президенті қызметін атқарған.
2015-2017 жылдары Қазақстанның Ситибанкінде бас қаржы директоры, басқарма төрағасының орынбасары, аға вице-президенті болды, 2017-2020 жылдары Ресей Федерациясының «Сити» инвестициялық банкінің Ресей, Украина және Қазақстан бойынша бас қаржы директоры, аға вице-президенті болып жұмыс істеді. 2020-2022 жылдары «Сити» инвестициялық банкінің (БАӘ) Африка, Таяу Шығыс пен Шығыс Еуропаның дамушы нарықтарындағы стратегия, жоспарлау және талдау жөніндегі өңірлік директоры лауазымына тағайындалған.
Қанат Шарлапаевтың мемлекеттік құрылымдағы қызметі 2022 жылға сәйкес келеді. Сол жылы «Бәйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ-ның басқарма төрағасы қызметін атқарды. Араға жыл салып, 2023 жылдың 4 кыркүйегінде Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрі қызметіне кіріскен болатын.
Миттал меншігі
2023 жылы Қарағанды облысындағы кеншілер қазасынан кейін қоғам тарапынан ArcelorMittal-ға орынды қысым басталғанын білеміз. Кәсіпкер Лакшми Миттал басқаратын ірі тау-кен металлургия компаниясын елден шығару, активтерін мемлекет меншігіне қайтару ұсынысы болды. Қанат Шарлапаев Өнеркәсіп және құрылыс министрі қызметіне кіріскенде дәл осы даудың ортасына түскен.
Сол жылы Қазақстан билігі мен ArcelorMittal корпорациясы келісімге келіп, «АрселорМиттал Темиртау» АҚ жаңа инвесторға өтті. Белгілі болғандай, компанияны Allur Group директорлар кеңесінің төрағасы Андрей Лаврентьев алған. Министр ара-тұра брифинг өткізіп, қос тараптың қандай мәмілеге келгенін хабарлайтын. Оның мәлімдемесінен ел кен орнынан түсетін пайда бөлінісін, мемлекет алатын үлестен хабар алып тұрды.
Кейін «АрселорМиттал Темиртау» ребрендинг жасап, компания атауын «Qarmet» деп өзгертті. Бұл кезеңде де дау тыйылмай, Қанат Шарлапаевтың араласуымен түсініктеме беріліп келді. Мысалы, Андрей Лаврентьев «АрселорМиттал Темиртау» компаниясын сатып аларда мемлекет пен банктен қарыз алды деген күмән тараған. Министр бұл тұжырымды терістегенін ұмытпадық, бүгінге дейін «Qarmet»-тің сатылымын тиімді мәміле болды деп санайтындай.
Утиль алым
Бірнеше жыл қатарынан утиль алым мен алғашқы тіркеуге қатысты дау туындағаны бар. Қоғамда қызу талқыға түскен мәселе бойынша ұстанымын жеткізген Өнеркәсіп және құрылыс министрі үнемі сынның астында қалатын. Алымды қысқарту немесе алып тастауға түбегейлі қарсы-тын. Өткен жылы «Утиль алым жойылсын» деген петицияға 50 мыңнан астам адам қол қойып, талап күшейгенде министр ресми позициясынан қайтқан жоқ.
Оның уәжін еске алсақ, утиль алымға қарсы петицияның қолдау таппауына отандық көлік өндірісін дамыту себеп болған еді. Министр алым жойылса, халық жаппай шетелден көлік әкеліп, Қазақстандағы зауыттан шығатын машиналар өтпей қалады деп топшылаған. Талай талқылаудан соң «кәдеге жарату» өзгеріссіз қалды. Осылайша, біреулер Қанат Шарлапаевты отандық авто өндіріс жолында утиль алымды құрбан еткен министр есебінде қабылдағаны есте.
«Популизм»: Маралды алтынынан жеткен дау
Бірнеше жыл болды, шығыстағы Маралды ауылының тұрғындары алтын өндіру фабрикасының салынуына қарсы. Ауыл тұрғындары зауыт жұмысы экологияға зардап келтіреді деген оймен Президентке арыз жазып, алтын қазушылардың ісін тоқтатуды өтінген болатын.
Бұл жоба Қанат Шарлапаевқа дейін басталғанымен, оқиғаның шарықтау шегіндегі министр пікірін айтпай кетуге болмас. Ол кәсіпкерлерді жақтап, «ауылға инвестор керек» деген пікірін алға тартқан. Тіпті Маралды ауылының тұрғындарымен кездескен Мәжіліс депутаттары Мақсат Толықбай мен Ринат Зайытовты «популиске» балағаны бар.
Айта кетейік, қазір Маралдыдағы алтын зауытына қатысты келеңсіздік шешім тапқан жоқ. Ауыл тұрғындары зауыт жұмысына әлі қарсылық білдіруде. Сондықтан «алтын» дауы – Шарлапаев шеше алмай кеткен түйіннің бірі.
Құрылыс кодексінде кемшілік болды ма?
Өткен жылы Мәжіліс депутаты Бақытжан Базарбек Құрылыс кодексінің жобасына 291 млн теңге бюджет қаражаты негізсіз жұмсалған деп айыптады. Үкімет басшысына сауал жолдаған депутат министрлік пен «ҚазҚСҒЗИ» АҚ заңсыз келісімшарт жасады деген.
Қанат Шарлапаев Құрылыс кодексі жобасының аудитіне қатысты заңбұзушылықтар анықталмағынын, тек процедуралық сәйкессіздік табылғанын айтқаны ойымызда. Сөзінше, процедуралық сәйкессіздік үшін жауапты қызметкер тәртіптік жаза арқалаған. Министр мәлімдемесінен кейін әлеуметтік желіде қызу талқы туғаны белгілі.
Металлургия өнеркәсібі алғаш рет өсім көрсетті
Президент көмекшісіне айналған экс-министрдің саладағы оң тәжірибесі де баршылық. Қанат Шарлапаевтың тұсында металлургия өнеркәсібі 2016 жылдан бері алғаш рет 7,2% өсім көрсетті, елдегі құрылыс жұмысының көлемі артты. Құрылыс материалдары өндірісіне инвестиция тарту, кен орындарын барлау ісінде ілгерілеу болғанын айту орынды.
Бұған дейін министр тау-кен саласына келетін инвесторлар санын көбейту үшін минералды шикізатты сату құнына негізделген роялти нормаларын енгізуді ұсынған. Оған қоса зілзала қаупі бар аймақтардағы құрылыс кезінде сейсмикалық оқшаулау жүйесін қолдануды қарастырды. Өзгерістер саладағы қауіпсіздік пен экономикалық пайданың ұлғаюына айтарлықтай ықпал еткенін жоққа шығара алмаймыз.
